маъруза соат


( arab.  sunna—  odat,  an’ana,  xatti-harakat  tarzi )



Download 1,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/53
Sana11.01.2022
Hajmi1,14 Mb.
#352059
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   53
Bog'liq
L. B. Qodirova jahon sivilizatsiyalari

  (
arab.  sunna—  odat,  an’ana,  xatti-harakat  tarzi

islom 
dinidagi 2 asosiy yo’nalishdan  biri va eng keng tarqalgani. Jahondagi  
barcha  musulmonlarning  taxminan  90  %  i  sunniylikka  mansub. 


 
103 
Sunniylikda  to’rtta  diniy-huquqiy  mazhab  (hanafiylik,  molikiylik, 
shofi’iylik,  hanbaliylik)  mavjud.  Sunniylik  islomda  an’anaviy  e’tiqod 
yo’li deb e’tirof etilib kelgan. 
 
Shialik  (arab.-guruh,  tarafdorlar)  –  o’zining  tarqalishi  va  ijtimoiy-
siyosiy mohiyati bilan sunniylikdan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Hozir 
jahonda  musulmonlarning  8  %  shialikka  mansub  hisoblanadi.  Shialik 
VII  asr  o’rtalarida  xalifa  Ali  hokimiyati  tarafdorlaridan  iborat  siyosiy 
guruh  sifatida  vujudga  kelgan.  VII  asr  oxirlariga  kelib Iroq va Eronda 
keng tarqalgan va islomdagi mustaqil diniy yo’nalishga aylangan.  
Xorijiylar (arab. - ajralib chiqqan, isyonchi) - islomdagi  ilk oqim 
tarafdorlari.  Xalifa  Ali  bilan    umaviylar  o’rtasidagi  kurash  davomida 
VII asrning  2-yarmi boshlarida vujudga kelgan. Keyinchalik xorijiylar 
bir  necha  mayda  guruhlarga  bo’linib  ketgan.  Umaviy  va  abbosiy 
xalifalar VII-IX acrlarda xorijiylarga qarshi keskin kurash olib borgan.  
2)  Islomdagi  sektalar  (firqalar),  mohiyatan  aqidaviy  ta’limot  va 
marosimchilik  masalalarida  bir-biridan  farqlanadigan  diniy  guruhlar. 
Islom  sektalarining  eng  ko’pi  shialikdan  ajralib  chiqqan,  bulardan 
qarmatlar,  ismoiliylar,  zaydiylar,  nusayriylar,  aliilohiylar,  druzlar  va  
boshqalar,  hamda  ular  ichidan  ajralib  chiqqan  ko’p  kichik  sektalarni, 
bobiylik,  bahoiylik  kabilarni  tilga  olish  mumkin.  Sunniylikdan  ham 
o’rta asr oxirlari va yangi davrda turli sekta va oqimlar ajralib chiqqan: 
ravshaniylar, 
ahmadiya, 
voisovchilar 
sektalarini, 
vahhobiylar, 
mahdiylar,  panislomizm  kabi  diniy-siyosiy  oqimlarni  ko’rsatish 
mumkin.  Masalan,  zamona  oxir  bo’lishi  va  Imom  Mahdiyning  kelishi 
haqidagi  diniy  ta’limot.  Zamona  oxir  bo’lganda  “yashiringan  imom” 
yerga  qaytib  kelib,  adolatli  tuzum  o’rnatadi,  degan  e’tiqod  dastlab 
shialar  o’rtasida  kelib  chiqqan.  Keyinchalik  bu  ta’limot  sunniylarga 
ham  o’tgan.  Islom  mamlakatlarida  mahdiylik  g’oyalaridan  ayrim 
davlatga qarshi harakatlarning rahnamolari ham foydalangan (Erondagi 
bobiylik harakati).  
Ismoiliylar  –  shialik  ichida  vujudga  kelgan  firqalardan  birining 
tarafdorlari.  Ushbu  haakat  VIII  asr  o’rtalarida  boshlangan,  X-XI 
asrlarda Yaqin va O’rta Sharqda keng tarqalgan imom Ja’far as-Sodiq 
vorisi  masalasi  yuzasidan  shialar  o’rtasida  kelib  chiqqan  ixtilof  bilan 
bog’liq. Ismoiliylar turli davrlarda turli nomlar bilan atalgan: botiniylar, 
sa’biylar,  ta’limiylar,  mulhidlar  va  h.k.  IX  asrning  ikkinchi  yarmidan 
ismoiliylik  ta’limoti  tarafdorlarini  qarmatlar  deb  atay  boshlaganlar. 
Qarmatlar harakati Janubiy Iroqda vujudga kelgan, Suriya va Yamanda 
tarqalgan. Harakat o’z nomini uning rahbari va tashkilotchisi Hamdon 


 
104 
ibn  al-Ash’asning  laqabi  Qarmatdan  olgan.  Qarmatiylar    yerga  jamoa 
egaligini,  umumiy  (qullardan  tashqari)  tenglik  g’oyalarini  targ’ib 
etishgan.  Ular  islom  marosimlarini  bajarishmagan,  shariat  qoidalarini 
tan olmagan, ularda masjidlar bo’lmagan.  
3)  Mazhablar,  shariat  mazhablari  ham  islomdagi  ajralishning 
alohida shaklidan iborat.  
4)  Ilohiyot  oqimlari  bo’lib,  ular  islom  ilohiyotining  shakllanish 
bosqichida  ilohiyotga  oid  ayrim  masalalar  bo’yicha  ixtiloflar  tufayli 
vujudga  kelgan.  Bulardan  ash’ariylar,  jabariylar,  qadariylar,  sifatiylar, 
mu’taziliylar  va  boshqalarni  ko’rsatish  mumkin.  Masalan,  ash’ariylar 
kalomning asosiy yo’nalishlaridan biri-Ash’ariy maktabi tarafdorlaridir. 
Ash’ariylarning  dunyoqarashida  aql  diniy  an’ana-naqldan  ustun 
qo’yiladi.  Ash’ariylarning  qarashlarini  eng avval Eronda (X asr) keng 
tarqalgan  shofi’iylik  mazhabi  tarafdorlari  qabul  qilganlar.  Bu  ta’liaot 
Boqiloniy,  G’azzoliy  va  boshqalarning  asarlari  tufayli  musulmon 
olamida  katta  ta’sirga  ega  bo’lib,  kalomning  eng  keng  tarqalgan 
oqimiga aylangan. 
5)  Sufiylik  yoki  tasavvuf  tariqatlari.  Sufiylik  g’oyalari  keng 
tarqalgach, musulmon mamlakatalarida har biri o’z yo’li (suluk) ni olib 
borgan  sufiylik  pirlari  nomi  bilan  bog’liq  ravishda  juda  ko’p 
uyushmalar  paydo  bo’lgan.  Umuman  olganda  o’ttizdan  ortiq  turli 
tariqatlar  mavjud,  ulardan  O’rta  Osiyoda  vujudga  kelgan 
naqshbandiylik,  yassaviylik,  kubraviylik,  Kavkazda  vujudga  kelgan 
muridchilik  va  h.k.  lar  mashhur.  Masalan,  muridchilik  sfiylikning 
shimoliy Kavkazda keng  yoyilgan shakli bo’lib, sufiylik ta’limotining 
zohidlik,  murshidlik  va  imomat  g’oyalariga  asoslanadi.  Muridchilik 
XIX asrda o’ziga xos diniy-siyosiy va harbiy uyushma sifatida tarqalib, 
G’ozi  Muhammad,  Hamzat,  Shomil  kabi  imomlar  rahbarligida 
tog’liklarning Rossiyaga qarshi urushida namoyon bo’lgan.  

Download 1,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   53




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish