маъруза соат

Sharqiy slavyanlarda davlat paydo bo’lishi haqidagi nazariyalar 
 
Nazariya nomi
 
Normann
 
Tsentrik
 
Slavyan
 
Vakillari  
N.M.Karamzin, 
S.M.Solovev, 
L.N.Gumilev, 
B.L.Vasilev 
A.L.Yurganov, 
L.A.Katsva 
B.A.Ro’bakov, 
V.N.Chivilixin 
Mazmuni 
Qadimgi  Rus 
davlati 
varyaglar 
tomonidan 
slavyanlarning 
ixtiyoriy roziligi 
bilan tuzilgan. 
Varyaglar 
slavyanlarga 
nisbatan 
uyushgan va 
ma’rifatli, ular 
o’sha davrda 
mavjud nisbatan 
rivojlangan 
davlatlar 
tomonidan tan 
olingan. 
Qadimgi Rus 
davlati slavyan 
jamiyatining 
uzoq davom 
etgan mustaqil 
taraqqiyoti 
natijasida 
tashkil topgan. 
Ammo chet 
ellik knyazlar 
haqiqatdan ham 
“uchinchi”, 
kelishtiruvchi 
kuch sifatida 
Rusga taklif 
etilgan. 
Rusga 
varyaglarning 
kirib 
kelganligi, bu 
yerda davlat 
tuzganliklari 
va dastlabki 
rus 
knyazlarining 
varyaglardan 
bo’lganligi 
inkor qilinadi.  
 
 
Novgorodliklar  tomonidan    knyazlik  taxtiga  afsonaviy  Ryurikning 
taklif  etilishi  Rus  sivilizatsiyasi  taraqqiyotida  muhim  siyosiy  omil 
bo’ldi  (“normann  nazariyasi”).  Ammo  ayrim  olimlarningfikricha, 
varyaglar  Rusga  kelgunga  qadar  bu  yerda davlatning yuzaga kelishiga 
asos bo’lgan siyosiy-huquqiy va ijtimoiy munosabatlar mavjud bo’lgan. 
Rus  tarixchisi  V.O.Klyuchevskiy  (1841-1911  yy)  arab  va  Vizantiya 
manbalariga  tayangan  holda  VI  asrdayoq  sharqiy  slavyanlarda  knyaz 
Dulebov 
yetakchiligigidagi 
katta  harbiy  ittifoq  bo’lganligini 

---

 
130 
ta’kidlaydi.  Uning  fikriga  ko’ra  Vizantiya  bilan  doimiy  kurash  bu 
ittifoqning shakllanishiga sabab bo’lgan va sharqiy slavyan qabilalarini 
birlashtirgan. 
 
Rusning  Vizantiya  bilan,    u  orqali  yunon-rim  madaniyati  bilan 
shuningdek  varyaglar  bilan  o’zaro  aloqalar  ushbu  sivilizatsiyaning 
shakllanishida  tashqi  omil  vazifasini  bajargan.  Xalqlarning  buyuk 
ko’chishi  natijasida  V-VI  asrlarda  slavyanlarda  urug’chilikka  emas, 
hududiy-siyosiy xarakterga ega jamoa shakllangan. VIII-IX asrlarda 12 
ta qabila-knyazliklar  ittifoqi vujudga kelgan.  
 
Uzoq 
vaqtgacha 
Russda 
yerga 
xususiy 
mulkchilikning 
bo’lmaganligi  ushbu  sivilizatsiyaning  yana  bir  o’ziga  xos  xussiyatini 
shakllantirgan.    Yana  bir  o’ziga  xoslik  sifatida  Kiev  Rusining  yaxlit 
markazlashgan  davlat  bo’lmaganligini  ko’rsatib  o’tish  mumkin. 
Mo’g’ul-tatar bosqini ham Rus sivilizatsiyasiga katta ta’sir ko’rsatdi.  
 
Rus  sivilizatsiyasining  o’ziga  xos  qirralarining  shakllanishida  bir 
tomondan, Vizantiya xristian ma’naviy va moddiy madaniyati, ikkinchi 
tomondan  Rusda  uzoq  vaqt  hukm  surgan  ma’jusiylik  dinlari  o’z 
ta’sirini  ko’rsatgan.  Xristianlik  qabul  qilingandan  so’ng  ham 
ma’jusiylik an’analari saqlanib qolgan.  
 
Rus  xalqi  uch  subetnik  komponentlar  aralashmasidan  shakllangan: 
dehqon-slavyanlar  va  baltlar,  ovchi  fin-ugor,  shuningdek  germanlar, 
ko’chmanchi  turk  va  qisman  shimoliy  Kavkaz  xalqlari.    Bu  turli 
etnoslar  diniy  jihatdan  ham  rang-barang  bo’lgan.  Kiev  knyazlari 
ijtimoiy tuzilmalarning xilma-xilligi sharoitida son va madaniy jihatdan 
ustun  bo’lgan  birorbir  etnosga  tayana  olmagan.  Ryurikovlarda  kuchli 
harbiy-brokratik 
tizimga 
ham 
ega 
bo’lmagan.  Shu  sababli 
birlashtiruvchi vosita  rolini xristianlik o’ynagan.