1 – ma’ruza ijtimoiy ekologiya fani reja

2.  Demografik  omillarning  sog‘lom  turmush  tarzi  ijtimoiy-ekologik 

sharoitlariga ta’siri  

 Demografik  jarayonlar  sog‘lom  turmush  tarzini  shakllantirishga  jiddiy  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Aholi  salomatligi,  shuningdek  uning  yashovchanligi  aholi 

joylashishining  muhim  ko‘rsatkichlaridan  biridir.  U  yangi  avlodlarni  yuzaga 

keltirishning  miqdor  va  sifat  jihatlari  bilan  belgilanadi.  Hozirgi  kunda  yangi 

avlodlarning  salomatligi  moddiy  sharoitga  kamroq  bog‘liq  bo‘lib,  ko‘prok  ota-

onalar salomatligi, ijtimoiy-ekologik, ishlab chiqarish-kasbiy, ruhiy-ijtimoiy, tibbiy 

va  boshqa  omillar  ta’siri  bilan  belgilanadi.  Salomatlik  va  demografik  jarayonlar 

o‘zaro  dialektik  bog‘liq  bo‘lib,  bir-birini  taqozo  etadi.  Avlodlar  almashishi 

davomida,  ya’ni  aholining  kayta  vujudga  kelishi  jarayonida  tug‘ilish  bilan  bir 

---

qatorda o‘lim ham juda muhim rol o‘ynaydi. O‘tmishda tug‘ilish nisbatan barqaror 

ekanligida  o‘lim  aholi  sonining  o‘zgarishini  tartibga  soluvchi  asosiy  omil  edi. 

Hozirgi  vaqtda  fan-texnika  yutuqlari  va  ijtimoiy  tadbirlardan  foydalanib,  o‘limni 

biroz  kamaytirishga  (ayniksa  jaxondagi  rivojlangan  mamlakatlarda)  erishildi. 

Natijada u yoki bu mamlakatda aholi sonining o‘sishi tug‘ilish sonidagi o‘zgarishlar 

bilan belgilanmokda. O‘lim darajasi ijtimoiy-biologik, iqtisodiy, ekologik, madaniy 

omillarning  o‘zaro  murakkab  ta’siri  bilan  belgilanadi.  Lekin  o‘lim 

ko‘rsatkichlarining o‘zgarib turishiga aholining turmush tarzi: ijtimoiy-iktisodiy va 

ekologik  farovonlik  darajasi,  ma’rifiy,  ovqatlanish,  turar  joy  sharoitlari,  ahapi 

yashaydigan  joylardagi  sanitariya  va  gigiena  holati  hamda  sog‘likni  saqlash 

bo‘yicha  ijtimoiy  xizmat  turlari  qay  darajada  rivojlanganligi  kabi  jihatlar  ta’sir 

ko‘rsatadi.  YUksak  urbanizatsiya  sharoitidagi  hozirgi  turmush  tarzi  rivojlangan 

mamlakatlarda kishilarning turmush faoliyati uchun eng qulay sharoitlarni yaratish 

va o‘limni ancha kisqartirish, faol keksalikni uzaytirish imkonini beradi. Umuman 

olganda  bu  tamoyil  o‘rtacha  rivojlangan  va  rivojlanishdan  orqada  katgan 

mamlakatlarda ko‘zga tashlanadi. Insoniyatning evolyusion rivojlanishidagi bunday 

o‘zgarishlar  global  (sayyoraviy)  va  mintaqaviy  ekologik  qarama-qarshiliklarning 

muayyan demografik omilini yuzaga keltiradi 

Aholining sonini o‘sishi va ekologik muammolarning o‘zaro bog‘liqligini jihatlari:  

1. Tiklanmaydigan tabiiy resurslarning tugashi.  

2. Er sharidagi tuproq, suv, o‘rmon kabi tabiiy resurslarning ularga inson ko‘rsatgan 

ta’sir natijasida tiklanish quvvatining zaiflashuvi.  

3.  Atrof-muhitning  ifloslanishi.  Odatda  bu  muammo  o‘sib  borayotgan  iste’mol 

ehtiyojlari  va  industrlashtirish  darajasining  ortishi  bilan  bog‘liq  ravishda  qarab 

chiqiladi.  Ayni  vaqtda  atrof-muhitning  intensiv  ifloslanish  darajasi  aholi 

zichligining ortishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Katta shaharlarda suv va havoning 

ifloslanish darajasi ko‘p hollarda hoziroq salomatlik uchun xavflidir. 

 4. Aholining ortiqcha ko‘payib ketishi, ya’ni aholi zichligining birmuncha yuqori 

darajaga etishi; ba’zi olimlarning ta’kidlashicha, bu narsa kishilarning fe’l-atvorida 

mehrsizlik, tajovuzkorlik kabi salbiy holatlarni keltirib chiqaradi.  

5. Aholi soni o‘sishining aholi turmush darajasining pasayishiga ta’siri.