1 – ma’ruza ijtimoiy ekologiya fani reja

13-ma’ruza: DEMOGRAFIK OMILLARNING IJTIMOIY-EKOLOGIK 

SHAROITLARGA TA’SIRI 

Reja: 

1. Demografik va ijtimoiy sharoit  

2. Demografik omillarning sog‘lom turmush tarzi ijtimoiy-ekologik 

sharoitlariga ta’siri  

3. Aholi salomatligi. 

---

    

1.  Demografik  va  ijtimoiy  sharoit. 

  O‘zbekiston  aholisi  Markaziy  Osiyo 

aholisining  qariyb  yarmini  tashkil  qiladi.  Aholining  katta  qismi  (66  foiz)  qishloq 

joylarda yashaydi, hamda mamlakat 35 million xalqining ko‘pchiligi mamlakatning 

janubi va sharqida yashaydi. Aholi zichligi mamlakatning geografik xususiyatlariga 

qarab,  sezilarli  darajada  o‘zgaradi.  2007  yilda  aholining  o‘rtacha  zichligi  kvadrat 

kilometrga  61  kishi  edi;  shunday  bo‘lsa-da,  hosildor  Andijon  viloyatidagi  zichlik 

kvadrat  kilometriga  590  kishidan  tortib,  katta  qismini  Qizilqum  cho‘li  egallagan 

Navoiy  viloyatidagi  kvadrat  kilometrga  8  kishi  orasida  edi.  O‘zbekiston  SHarqiy 

Evropa,  Kavkaz  va  Markaziy  Osiyoda  1990  yildan  beri  aholisi  o‘sgan  sanoqli 

mamlakatlar qatoridadir. 2000 yildan beri demografik rivojlanish juda ijobiy bo‘ldi. 

Kutilgan  umr  davomiyligi  Markaziy  Osiyoning  boshqa  mamlakatlaridagiga 

qaraganda  yuqori  va  ham  erkaklar,  ham  ayollar  uzoqroq  umr  ko‘rayotgan  holda 

ularning kutilgan umrlari davomiyligi orasidagi farq 4,7 yilgacha kamaydi. Bolalar 

o‘limi ko‘rsatkichi 2000-2006 yillar oralig‘ida 24 foizga pasaydi. YUqori tug‘ilish 

ko‘rsatkichi va bolalar o‘limi ko‘rsatkichi pasayganligi tufayli O‘zbekiston aholisi 

juda “yoshardi” – aholining 31,6 foizini 14 yoshdan yoshlar tashkil qiladi. Garchi 

O‘zbekistonda  entik  guruhlar  soni  katta  bo‘lsa-da,  xalqning  aksariyati,  aholining 

taxminan 80 foizi, o‘zbeklardir. Boshqa etnik guruhlar jumlasida ruslar (5,5 foiz), 

tojiklar (5 foiz), qozoqlar (3 foiz), qoraqalpoqlar (2,5 foiz) va tatarlar (1,5 foiz) (1996 

yil  chamasi).  Xalqning  taxminan  90  foizi  sunniy  musulmonlar,  1  foizi  shia 

musulmonlari va 5 foizi rus pravoslavlari. Garchi o‘zbek tili rasmiy davlat tili bo‘lsa-

da,  rus  tili  aslida  etnik  guruhlararo  muloqot,  kundalik  davlat  jarayonlari  va 

tadbirkorlik  tili  bo‘lib  kelmoqda.  2005  yilda  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti 

Taraqqiyot  Dasturi  (BMTRD)  inson  rivojlanish  indeksi  O‘zbekiston  uchun  0,702 

edi, bu 177 mamlakat orasida 113 o‘rin (rang) berildi degani; 2001 yilda rang 162 

mamlakat orasida 99 edi. Garchi har ikkala inson rivojlanishi indeksi ranglari bir-

biriga  to‘la  mos  kelmasa-da,  rang  shunchali  pasayishi  mamlakatning  iqtisodiy 

rivojlanishiga qaramay, ijtimoiy sektorda muammolar borligini ko‘rsatadi.