Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

Идентив ўқув мақсадлари: 
1. Таълимни ташкил етишнинг шакллари ҳақида асосий тушунчаларни айтиб 
беради. 
2. Синф дарс тизимини изоҳлайди. 
3. Таълимни ташкил етишнинг асосий ва қўшимча шаклларини таққослайди. 
 
1-саволнинг баёни: 
Таълимни ташкил етиш шакллари турли даврларда турлича бўлган. ХВИ-асрнинг 
охири ва ХВИИ-асрнинг бошларида буюк чех педагоги Я.А.Коменский тарихда биринчи 
бўлиб мактаб таълимида синф-дарс тизимини яратди. 
Синф-дарс тизими шарқ мамлакатларига, жумладан Марказий Осиёдаги ески 
мусулмон мактабларига татбиқ бўлмади. Уларда октябр тўнтаришига қадар ўрта аср 
мактабларига хос таълим тизими давом етиб келди. 
Синф ёши ва билими жиҳатидан бир хил бўлган маълум миқдордаги ўқувчилар 
гуруҳидир. Дарс деб бевосита ўқитувчининг раҳбарлигида муайян ўқувчилар гуруҳи 
билан олиб бориладиган таълим машғулотларига айтилади. 
Дарс- ўқув ишларининг асосий ташкилий шакли. 
Дарс- ўқув ишларининг марказий қисми. 
Ҳозир мактабларимизда қўлланилаётган синф- дарс тизими қуйидаги ташкилий 
шаклларда олиб борилади: 
1. Ҳар қайси синф ёши ва билимига кўра бир хил даражадаги болаларнинг доимий 
гуруҳига ега бўлади. 
2. Дарс машғулоти асосан 45 дақиқага мўлжалланган бўлиб, қатъий жадвал 
асосида олиб борилади. 
3. Дарс бевосита ўқитувчининг раҳбарлигида жамоа ва якка шаклда олиб 
борилади. 
4. Дарс ўтилаётган материалнинг мазмунига қараб хилма-хил усул билан олиб 
борилади, таълим тизимининг бир қисми сифатида албатта тугалланган билим беради 
ва навбатдаги билимларни ўзлаштириш учун замин яратадиган қилиб уюштирилади. 

---

- 56 - 
Айни пайтда, мактабларимизда таълимни ташкил қилиш шакллари икки турда олиб 
борилмоқда: 
1. Синф-дарс шаклидаги олиб бориладиган машғулотлар. 
2. Амалий ва тажриба ишлари шаклида олиб бориладиган машғулотлар. 
Синф-дарс шаклида олиб бориладиган машғулотлар ўқитувчининг кундалик ўқув 
материалини тизимли баён қилиб беришни, хилма-хил усуллардан фойдаланишни, 
ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларини изчиллик билан ҳисобга олиб боришни 
ўқувчиларни мустақил ишларга ўргатишни ўз ичига олади. 
Амалий ва тажриба ишлари шаклида олиб бориладиган машғулотлар синф 
шароитидан ташқарида, ўқув устахонаси, тажриба участкалари ва майдонларида ишлаш, 
екскурсиялар ўтказиш йўли билан олиб борилади. 
Таълимнинг қўшимча шаклидан бири амалий-тажриба машғулотларидир. Бу 
машғулот синф-дарс тизими шаклида олиб борилмайдиган машғулот тури бўлиб, у 
махсус жиҳозланган хона ёки алоҳида ажратилган тажриба учаскасида олиб борилади. 
Бу машғулот икки йўл билан олиб борилади: 
Амалий тажриба. 
Екскурсия. 
Таълимнинг қўшимча шакллари семинар ва амалий тажриба машғулотлари бирор 
фанни чуқурроқ ўрганиш учун ёки бирор янги соҳани ўрганиш учун ўтиладиган 
қўшимча дарс машғулотидир.