N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

III.12
–
rasm. Datchiklar ulangan UVR
–
011 ultratovush vaqt impulsli  
sarf o‘lchagichning tuzilishi sxemasi
. 
 

---

48 
 
Sarf  o‘lchagich  o‘tkazis
h  quvurining  tashqi  tomonidan  montaj  qilinadigan 
ikkita  elektroakustik  o‘zgartkichni  va  mikroprosessor  negizida  ishlab  tayyorlangan 
elekt
ron blokni o‘z ichiga oladi.
 
MikroEHM amalga oshiradigan o‘lchashlar sikli ultratovush impulsi nurlanish 
yo‘nalishlaridan birini (masalan, oqim bo‘yicha) tanlashdan boshlanadi, bunga qabul 
–
 
uzatish  kommutatorini  tegishli  holatga  o‘rnatish  yo‘li  bilan  eris
hiladi.  Bunda  EP
2
 
signalni uzatadi, EP
1
 esa uni qabul qilib oladi. 
Qabul  qilingan  signal  kommutator  orqali  foydali  signalni  ajratish  sxemasiga 
keladi, u yerda kuchaytiriladi va boshqa tovushlardan 
filtrlanadi. Shu yerning o‘zida 
signalning  mavjudligi  yoki 
yo‘qligi to‘g‘risida qaror qabul qilinadi, bu ultratovushli 
tebranishlar  yo‘qolib  qolganda  xato  o‘lchashlarning  kelib  chiqishining  oldini  oladi, 
masalan  o‘tkazish  quvurini  bo‘shatishda.  Signalning  tarqalish  vaqtini  aniqlash  vaqt 
oraliqlarini o‘lchash bloki
da  amalga  oshirilib, uning  chiqishida 
t
T
  baho  mikro  EHM 
ga kelib tushadi. So‘ngra mikroEHM buyrug‘iga ko‘ra nurlanish yo‘nalishi qarama–
qarshisiga o‘zgaradi va 
t
T
 
signalning tarqalish vaqtining tavsiflangan o‘lchash tartibi 
endi oqimga qarshi takrorlanadi. 
Shu bilan o‘lchash sikli tugallanadi, mikroEHM esa 
ifodaga muvofiq suyuqlik sarfining joriy qiymatini hisoblaydi. 
V
ПD
S
Q
G
2
900

  m
3
/soat 
 
 
 
(III.5) 
bu  yerda 
S
G
 
–
 
tezliklarning  profiliga  bog‘liq  bo‘lgan  gidrodinamik 
koeffitsiyentiga 
teskari propor
sional bo‘lgan xatolik.
 
Datchiklar  ulangan  UDI
–
011  ultratovushli  Dopler  sarf 
o‘lcha
gichi
.  Asbob 
o‘tkazish quvurining tashqi tomonida joylashgan ikkita EP (
III.12
–
rasm) ni va kvars 
generatori,  quvvat  kuchaytirgichi,  kvadratur  qabul  qilgich  (priyomnik),  fazoviy 
detektor (FD), qabul qilingan signal spektrining og‘irlik markazini baholash sxemasi 
bilan hosil qilingan elektron blokni, shuningdek, mikroprotsessor negizida ishlangan 
mikroEHM ni o‘z ichiga oladi.
 
Mazkur asbobda qabul qilingan signalning kvadratur demodulyatsiyasi prinsipi 
amalga  oshirilgan  bo‘lib,  u  suyuqlik  harakatining  yo‘nalishini  aniqlashga  imkon 
beradi. 

---

49 
 
Quvvat  kuchaytirgichining  chiqishidan  kelayotgan, 
w
0
  chastotali  uzluksiz 
tebranishlar  bilan  uyg‘otiladigan  EP
1
 
truboprovod  o‘qiga  burchak  ostid
a  nazorat 
qilinayotgan  muhitga  nurlanuvchi  ultratovushli  to‘lqinni  vujudga  keltiradi.  Qabul 
qilingan tebranishlar qabul qilgich (priyomnik) ka uzatiladi.  
UVI
–
011 va UDI
–011 sarf o‘lchagichlarning asosiy xarkteristikalari (tavsiflari) 
III.1
–
jadvalda keltir
ilgan. Ikkala asbob qo‘llanishga rux
s
at etilgan o‘lch
ash texnikasi 
vositalarining  Davlat  riestriga  kiritilgan.  Asboblarni  ishlatishning  davomiyligi 
yig‘indisi hozirgi vaqtga kelib 4000 sutkadan ortiqni tashkil etadi.
 
Uning  chiqishida  dopler  chastotali  kvadratur  signal  ajralib  chiqib,  u  bir 
tomondan  FD  ga  keladi,  ikkinchi  tomondan  spektrning  og‘irlik  markazini  baholash 
sxemasining kirishiga keladi. Δ wst ning son qiymati mikroEHM ga kelib tushadi, u 
yerda  (III.4)  va  (III.5)  munosabatlarga  muvofiq  sarf  Q  ning  qiymatini  hisoblash 
amalga oshiriladi.