N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

III.10-
rasm. Oqim o’lchash o’zgartkichi
 
 

---

45 
 
Sarflarni o‘lchash (rasxodametriya) sohasida o‘tkazilgan ko‘p yillik 
tadqiqotlar 
mazkur muammoni hal etish yo‘lini taklif etishga imkon beradi. O‘lchashning ishlab 
chiqilgan  va  patent  olin
gan  yangi  spektrometrik  uslubi  asos  bo‘lib  xizmat  qildi.  U 
yuqori gazli omilli yuqori tezlikli oqimlar sharoitida samaralidir. Bu uslub mahsulotni 
yig‘ishning o‘tkazish quvuri tizimida fluktuatsion jarayonning (bosim fluktuatsiyasi) 
spektral  fazalarning  oqimda  sarflanishi  to‘g‘risidagi  axborot  manbai  sifatida 
foydalanishga asoslanadi. 
Spektrometrik uslubning asosiy g‘oyasi shundan iboratki,
 bunda fazalar sarfini 
ko‘p  fazali  oqimda  fluktuatsion  jarayonning  quvvati  spektrining  chastotaviy 
komponentlari  bo‘yicha  hisoblashdir.  Bosim  fluktuatsiyasini  hisoblash  maxsus 
oqimni o‘lchash o‘zgartkichi bilan amalga oshiriladi (
III.10
–
 rasm). 
O‘lchash  o‘
zgartkichining  asosiy  elementlari  maxsus  1  konstruksiyali 
toraytiruvchi  qurilma  ko‘rinishidagi  oqim  shakllantirgich  va  bosim  fluktuatsiyasi 
datchigi hisoblanadi. Toraytiruvchi qurilma quyidagilarga imkon beradi: 

 
qurilmaning  chiqishida  fazalar  sarfi  o‘zgari
shlarining  keng  oraliqlarida 
ma’lum muntazam tuzilma oqimini shakllantirish;
 

 
gidrodinamik  tizimda  quvvatning  chastotaviy  spektrining  berilgan  axborot 
xossalariga ega fluktuasiya jarayonini uyg‘otish.
 
Fluktuatsiya jarayonini qayd etish pezokeramik sezgir elementli datchik orqali 
amalga  oshiriladi.  Ishlangan  o‘lchash  o‘zgartkichidan  foydalanilganda  datchikning 
chiquvchi elektr signali o‘ziga xos chastotaviy spektrga ega bo‘lib, unda turli fazalar 
sarfining ta’sir sohalari ajratilishi mumkin.
 
Axborot o‘lchash 
tizimining umumlashtirilgan sxemasi. Spektrometrik uslubni 
amalga  oshiruvchi  axborot
–o‘lchash  tizimi  (AO‘T)  ning  umumiy  tuzilmasi  sxemasi 
III.11
–rasmda keltirilgan. Unga o‘lchash moduli (O‘M), harorat datchigi (
HD), bosim 
datchigi (BD), aloqa liniyasi (AL) va axborot
–o‘lchash qurilmasi (AO‘Q) kiradi. 
 

---

46