Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
15.3. Tijorat banklarning daromad va xarajatlari 
 
Tijorat  banklarining  daromadi  foizli  va  foizsiz  daromadlardan 
iborat.  Ularnining  daromadlari  tarkibida  foizli  daromadlar  asosiy 

---

274 
salmoqni  egallaydi.  Daromadlar  bank  balansining  passivida  hisobga 
olib boriladi.  
Tijorat  banklari  daromadlarini  manbalari  turli  –  tuman  bo‘lib, 
ularni quyidagi tartibda guruhlash mumkin: 
1.
 
Mulkiy  shaklidan  qa’tiy  nazar  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga 
qisqa, o‘rta va uzoq muddatga so‘mda va xorijiy valyutalarda berilgan 
kreditlar bo‘yicha daromadlar. 
2.
 
Markaziy 
bankdagi 
va 
boshqa 
banklardagi 
vakillik 
hisobvaraqlar bo‘yicha daromadlar. 
3.
 
Qimmatli  qog‘ozlarga  qilingan  investitsiyalar  bo‘yicha 
daromadlar. 
4.
 
Trast,  lizing,  faktoring  va  forfeyting  operatsiyalari  bo‘yicha 
daromadlar. 
5.
 
Qimmatbaho metallar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar 
bo‘yicha daromadlar.  
6.
 
Qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan REPO bitimlari 
bo‘yicha daromadlar. 
7.
 
Xorijiy  valyutalar  kursining  o‘zgarishi  natijasida  olinadigan 
daromadlar. 
8.
 
Berilgan  kafolatlar  va  tijorat  faoliyatidan  olinadigan  daro-
madlar.  
9.
 
Qaram  xo‘jalik  jamiyatlariga,  qo‘shma  korxonalarga  va 
sho‘’ba xo‘jalik jamiyatlariga qilingan investitsiyalardan olingan foyda 
va dividendlar. 
10.
 
Maslahat va vositachilik xizmatlaridan olingan daromadlar. 
11.
 
Boshqa daromadlar. 
12.
 
Tijorat banklarining foizli daromadlari asosan ular tomonidan 
berayotgan kreditlar hisobidan shakllanadi.  
Tijorat  banklarining  xarajati  foizli  va  foizsiz  xarajatlardan  iborat 
bo‘ladi. Xarajatlar bank balansining aktiv tomonida hisobga olib bori-
ladi.  
Tijorat  banklari  o‘z  faoliyatini  tashkil  etish  jarayonida  turli 
xarajatlarni  amalga  oshiradi,  shu  bois  xarajatlarni  moddalar  bo‘yicha 
guruhlarga ajratib o‘rganish maqsadga muvofiq.  
Bankning moliyaviy resurslarini shakllantirish va uning bevosita 
faoliyatini tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlar
: 

 
mijozlarning  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan  depozit 
hisobvaraqlariga xarajatlar; 

---

275 

 
depozit  sertifikatlar,  omonatlar  va  aksiyalarga  to‘lanadigan 
xarajatlar; 

 
boshqa bank va bank bo‘lmagan tashkilotlardan olingan kreditlar 
bo‘yicha xarajatlar; 

 
Markaziy  bankdan  qayta  moliyalash  tarzida  olingan  resurslarga 
to‘lanadigan xarajatlar; 

 
naqd  pullarni  olib  kelish,  jo‘natish  va  saqlash  bilan  bog‘liq 
xarajatlar; 

 
qimmatli  qog‘ozlar  va  qimmatli  metallar  bilan  bog‘liq  operat-
siyalar bo‘yicha to‘lanadigan xarajatlar; 

 
mahalliy  banklarning  vakillik  hisobvaraqlariga  to‘lanadigan 
xarajatlar; 

 
xorijiy banklarning «Loro» vakillik hisobvaraqlariga to‘lanadigan 
xarajatlar; 

 
qaytarilmagan kreditlar bo‘yicha xarajatlar; 

 
boshqa xarajatlar. 
Xodimlarining ish haqi, ijara va boshqa ma’muriy xarajatlar: 

 
ish haqi va moddiy yordam xarajatlari; 

 
sug‘urta va badallarga xarajatlar; 

 
xodimlarni ijtimoiy himoya va meditsina xarajatlari; 

 
ijara,  suv,  elektr  energiya,  ta’mirlash,  qo‘riqlash  va  boshqa 
xarajatlar. 
Xizmat safari, tarnsport va amortizatsiya xarajatlari: 

 
bank xodimlarining xizmat safari va yashash xarajatlari; 

 
transport va yoqilg‘i xarajatlari; 

 
bank binosi va boshqa imoratlariga amortizatsiya xarajatlari; 

 
transport, mebel va boshqa jihozlarning amortizatsiya xarajatlari; 

 
nomoddiy aktivlar va ijaraga topshirilgan binolarga amortizatsiya 
xarajatlari; 

 
soliq to‘lovlari bilan bog‘liq xarajatlar;  

 
boshqa xarajatlar. 
Bankning  imidjini  ko‘tarish  va  xizmatlarining  turini  ko‘paytirish 
bilan bog‘liq xarajatlar: 

 
reklama va e’lonlarga qilinadigan xarajatlar; 

 
prezentatsiya  va  boshqa  tadbirlarlarni  o‘tkazish  bilan  bog‘liq 
xarajatlar; 

 
kitoblar va davriy nashrlarga qilinadigan xarajatlar,  

---

276 

 
homiylik va vasiylik xarajatlari; 

 
boshqa xarajatlar. 
Tijorat  banklarining  xarajatlari  tarkibida  asosiy  salmoqni  yuqo-
rida  keltirilgan  birinchi  va  ikkinchi  guruhdagi  xarajat  moddalari  egal-
laydi.  
Tijorat  bankining  yuqori  darajada  foydaga  ega  bo‘lishi  va 
kapitalning  yetarliligini  ta’minlanganligi  uning  iqtisodiy  jihatdan 
mustahkamligini  anglatadi.  Bankning  yuqori  foydaga  ega  bo‘lishi 
uning raqobatbardoshligini va xizmatlarining sifatini oshirishga xizmat 
qiladi.  Kapitalning  yetarligini  ta’minlanganligi  esa  bankning  aktiv 
operatsiyalarining  hajmini  oshirishga  va  risk  darajasini  pasaytirishga 
bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.