Kasbiy psixologiya

Aqlning pishiqligi
 – u yoki bu hodisani ahamiyatga molik munosabatlarda har 
tomonlama bilishga intilish; tafakkur 
kengligi
 – bu savolni yaxlitligicha, shu bilan 
birga  zarur  bo‘lgan  xususiyatlarni  chetda  qoldirmay  qamrab  olish  qobiliyati. 
tafakkur  kengligi  inson  dunyoqarashi  va  har  bir  hodisani  boshqa  hodisalar  bilan 
turli  aloqalarda  ko‘rib  chiqish  qobiliyatida  ifodalanadi.  tafakkurning 
chuqurligi 
murakkab  savollar  mohiyatiga  kirib  borish,  asosiy  holatni  ikkinchi  darajalilardan, 
zaruriyatni  tasodifiydan  ajratish  malakasida  ifodalanadi.  tafakkur  chuqurligigiga 
qarama-qarshi sifat bo‘lib hukm va xulosalarning yuzasi hisoblanadi, bunda odam 
mayda-chuydalarga e’tibor qaratib, asosiysini ko‘rmaydi. tafakkurning 
mustaqilligi 
insonning  yangi  vazifalarni  ilgari  surishi  va  boshqalarning  yordamidan 
foydalanmasdan  ularning  echimini  topish  malakasi  bilan  xarakterlanadi.  Fikrning 
e
giluvchanligi
  masalalarni  echishda  avvaldan  qo‘llanilib  kelayotgan  usullarning 
ta’siridan  holi  bo‘lishda,  sharoit  o‘zgarganda  harakatlarni  tezda  o‘zgartirish 
malakasida  ifodalanadi.  tafakkurning 
tezligi
  –  insonning  yangi  vaziyatda  o‘zini 
yo‘qotib  qo‘ymaslik,  o‘ylab  olgan  holda  to‘g‘ri  qaror  qabul  qilish  qobiliyati. 
aqlning sertashabbusligini insonning o‘ylamasdan masalaning bir tomonini ushlab 
olib,  qaror  qilishga  shoshishi,  etarlicha  o‘ylanmagan  javoblar  bildirishida 
ifodalanadigan  shoshqaloqlikdan  farqlash  lozim.  Aqlning 
tanqidiyligi
  –  bu  inson 
o‘zining va boshqalarning fikrlarini ob’ektiv baholashi,ilgari surilayotgan nizomlar 
va  xulosalarni  izchillik  bilan  har  tomonlama  tekshirib  chiqish  malakasi. 
tafakkurning 
mantiqiyligi 
–  tadqiq  etilayotgan  ob’ektning  barcha  ahamiyatli 
tomonlarini  hisobga  olgan  holda  mulohazalarning  qat’iy  izchilligiga  rioya  qilish 
qobiliyati.  tafakkurning 
isbotlanganligi
  –  zarur  vaqtda  hukm  va  xulosalarning 

---

217 
 
to‘g‘riligini  tasdiqlovchi  dalillar,  qonuniyatlardan  foydalanish  qobiliyati.  aql 
ijodkorligi
  –  ijodkorlik  tafakkuriga  bo‘lgan  qobiliyat.  tafakkurning  salbiy  sifati 
uning 
rigidligi 
–  hodisa  mohiyatiga  nisbatan  xolis  bo‘lmagan  munosabat,  hissiy 
taassurotning  oshirib  yuborilishi,  bir  xil  qolipdagi  baholarga  berilganlik 
hisoblanadi. 
Inson  aqliy  rivojlanganligining  ko‘rsatkichi  sub’ektning  tashqi  cheklovlar 
bilan 
bog‘lanmaganligi
dir. 
Shunday  qilib,  odamlardagi  tafakkurning  individual  xususiyatlari  yuqorida 
ko‘rib chiqilgan aqliy sifatlarda turli uyg‘unlikda ifodalanadi.