Kasbiy psixologiya

Taqrizchilar:      
 N.S.Safaev       –                             
    
R.S.Samarov      –   
 
D.G.Muhamedova–  
M.Ulug’bek 
nomidagi 
O’zMU 
“Psixologiya” 
kafedrasi professori, psixologiya fanlari doktori;  
O`zbekiston 
Respublikasi 
Qurolli 
Kuchlari 
Akademiyasi  Boshlig`ining  Innovasiya  va  Ilmiy 
ishlar  bo`yicha  o`ribosari    psixol.f.n.,fals.f.doktori 
professor. 
M.Ulug’bek 
nomidagi 
O’zMU 
“Psixologiya” 
kafedrasi professori, psixologiya fanlari doktori. 

---

3 
 
                                           MUQADDIMA
 
Inson, ko’rganimizdek, shaxs bo’lib tug’ilmaydi; u shaxs bo’lib shakllanadi. 
Shaxsning  bu  shakllanishi  oddiy  organik  etilish  jarayonida  kechadigan 
organizmning  rivojlanishidan  mohiyatan  farq  qiladi.  Inson  shaxsining  mohiyati 
uning  nafaqat  har  qanday  organizm  sifatida  rivojlanishi,  balki  o’z  tarixiga  ega 
bo’lishida  o’zining  yakuniy  ifodasini  topadi.  Boshqa  tirik  mavjudotlardan  farqli 
o’laroq,  insoniyat  faqat  oddiy  takrorlanadigan  rivojlanish  davrlariga  emas,  balki 
tarixga ega, chunki insonlarning faoliyati voqelikni o’zgartirib, avloddan-avlodga 
o’tib kelayotgan moddiy va ma’naviy madaniyat mahsullarida ob’ektivlashtiriladi. 
Ular orqali avlodlar o’rtasida izchil bog’liklik yaratiladi, buning natijasida keyingi 
avlodlar  oldingilarining  ishini  takrorlamaydilar,  balki  davom  ettirib,  ular  bilan 
kurashga kirishganlarida ham o’tmishdoshlarining qilgan ishlariga tayanadilar. 
Butun  insoniyatga  tegishli  narsa  har  bir  insonga  ma’lum  ma’noda  tegishli 
bo’lmasligi  mumkin.  Nafaqat  insoniyat,  balki  har  bir  odam  insoniyat  tarixida 
ma’lum darajada ishtirokchi va sub’ekt bo’lib, ma’lum ma’noda o’zining tarixiga 
ham  ega.  Har  bir  inson  o’z  tarixiga  ega,  chunki  shaxsning  rivojlanishi  uning 
faoliyati  natijasi  orqali  namoyon  bo’ladi,  insoniyatning  taraqqiyoti  ijtimoiy 
amaliyot mahsulotlari orqali namoyon bo’lgandek, ular orqali avlodlarning tarixiy 
izchilligi  o’rnatiladi.  Shuning  uchun  ham  o’zining  taraqqiyot  yo’lini  haqiqiy 
insoniy  mohiyatida tushunish uchun  inson  uni  ma’lum  bir  jihatda  ko’rib  chiqishi 
kerak:  kim  edim?  —  nima  qildim?  –  kim  bo’ldim?  O’zlarining  ishlarida, 
faoliyatlarida, mehnatlarida shaxs faqat namoyon bo’ladi, ulardan oldin va ulardan 
tashqari  allaqachon  tayyor  bo’lib,  ulardan  keyin  ham  o’zgarmaydi,  deb  o’ylash 
noto’g’ri  bo’lardi.  Biror  muhim  ishni  qilgan  inson,  qaysidir  ma’noda,  boshqa 
odamga  aylanadi.  Albatta,  muhim  bir  ishni  qilish  uchun  qandaydir  ichki 
imkoniyatlarga  ega  bo’lish  kerakligi  ham  to’g’ri.  Biroq,  insonning  bu  yashirin 
imkoniyatlari  amalga  oshmasa,  ular  to’xtab  qoladi  va  o’ladi;  shaxs  faqat  o’z 
mehnatining  natijasida  ob’ektiv  ravishda  amalga  oshsagina,  ular  orqali  o’sadi  va 
shakllanadi.  Shaxs  bilan  uning  mehnat  natijasi  o’rtasida  o’ziga  xos  dialektika 
mavjud.  Inson  qilgan  ishidan  charchashi  shart  emas;  aksincha,  biz  qilgan  ishlari 

---

4 
 
natijasida  odamlarni  charchagan  deb  hisoblasak,  ular  bizda  shaxsiy  qiziqish 
uyg’otmaydilar.  Shu  bilan  birga,  inson  qilgan  ishiga  qanchalik  o’zini  bag’ishlab, 
charchamagan  bo’lsa,  ish  ortida  shaxsi  alohida  qiziqish  uyg’otadigan  tirik  odam 
borligini his etamiz. Bunday odamlar o’zlarining ishiga, o’z faoliyatlari natijasiga 
erkin  munosabatda  bo’ladilar;  ular  charchamagan  holda,  yangi  yutuqlar  uchun 
ichki kuch va imkoniyatlarini saqlab qoladilar. 
Shunday  qilib,  gap  inson  hayoti  tarixini  bir  qator  tashqi  ishlarga  jalb  qilish 
haqida  emas.  Bunday  ma’lumot  shaxsning  psixik  rivojlanishi  va  ichki  psixik 
mazmuni  uchun  ahamiyatli  bo’lgan  psixologiyaga  kamroq  tegishli;  ammo 
masalaning  mohiyati  shundaki,  shaxsning  psixik  rivojlanishining  o’zi    uning 
amaliy va nazariy faoliyati, uning ishlarida namoyon bo’ladi. Inson o’z tarixining 
birinchi  bosqichida  kim  bo’lganligi,  keyingi  bosqichda  kimga  aylanganligidan 
kelayotgan  chiziq  uning  qilgan  ishidan  o’tadi.  Insonning  faoliyatida,  amaliy  va 
nazariy  ishlarida  insonning  ruhiy  va  ma’naviy  rivojlanishi  nafaqat  namoyon 
bo’ladi, balki amalga oshadi.