O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Ma’ruza mashg’ulotlari 

 

71 

 

Abdulla  Avloniy  yomon  xulqlar  sirasiga  quyidagilarni  kiritadi:  g‘azab,  aysh-ishrat, 

jaholat,  safohat  (umri  va  molini  bekorchi  narsalarga  sarf  etish),  hamoqat 

(o‘zbilarmonlik, manmanlik), adolat (dangasa, yalqov), hasosat (ta’ma, hirs), rahovat 

(g‘ayratsizlik),  anoniyyat  (xudbin,  mutakabbir,  manman),  adovat  (kek  saqlash), 

namimat (chaqimchilik), g‘iybat, haqorat,  jibonat (qo‘rqoqlik), hasad, kizb (yolg‘on), 

nifoq, ta’ma, zulm va boshqalar. 

O‘quvchilarda  ijobiy  sifatlarni  tarbiyalash  ularning  salbiy  xislatlardan  holi 

bo‘lishlariga  yordam  beradi.  Bu  esa  dastlab  o‘quvchilarga  xulq-odob  me’yorlari  va 

qoidalarini  anglash  va  shaxs  ongini  shakllantirishga  doir  metodlar  asosida  amalga 

oshiriladi. 

Bunga  badiiy  va  ilmiy-ommaviy  adabiyotlarni  o‘qish,  kinofilm  va  spektakllarni 

tomosha qilish, maxsus tashkil etilgan ma’naviy-ma’rifat kunlarida turli mavzularda 

suhbatlar  tashkil  etish  natijasida  axloqiy  tushunchalar  va  xulq-odatlar  paydo  bo‘la 

boshlaydi.  O‘quvchilar  o‘zlari  va  boshqalarning  xatti-harakatlarini  baholay 

boshlaydilar. Buning uchun turli ma’naviy-axloqiy mavzularda o‘tkaziladigan suhbat 

va munozaralarda o‘quvchini fikr yuritish, o‘ylashga yo‘naltirish muhim ahamiyatga 

ega. Masalan, «Do‘stimiz Kamol qanday qilib narkomanlar davrasiga tushib qoldi?», 

«Siz  erkinlik  deganda  nimani  tushunasiz?»,  «Zamonaviylik  –  bu  nima?»  kabi 

mavzulardagi  suhbat,  bahs  va  munozaralar  o‘quvchilarni  o‘ylash,  fikr  yuritishga 

yo‘llaydi,  ularda  salbiy  xislatlardan  saqlanish,  yaxshi  odatlarni  o‘rganishga  bo‘lgan 

intilish va qiziqishlari tarkib topa boshlaydi. Ularning, ayniqsa, o‘z xatti-harakatlarini 

baholashga bo‘lgan intilishlari va ishonch, e’tiqodlari shakllanadi. 

Demak,  munozara  va  suhbatlar  ma’naviy-axloqiy  tarbiyaning  eng  dolzarb 

muammolariga bag‘ishlanishi zarur. 

Bunda o‘quvchilarni qiziqtirish va ularni jonli muloqotga undash muhimdir. 

O‘quvchi  faoliyatini  tashkil  etish  va  xulq-odobni  shakllantirish  metodlaridan 

mashqlantirish,  o‘rgatish,  pedagogik  talab  qo‘yish  jamoa  fikrini  hisobga  olish, 

topshiriqlar  berish,  tarbiyaviy  vaziyatlar  hosil  qilish  va  boshqa  metodlardan 

foydalanish samarali natijalar berishi mumkin. 

Lekin  o‘quvchilarni  faol,  maqsadga  yo‘naltirilgan  faoliyatga  jalb  etmasdan  turib, 

axloqning  biror  turiga  mos  tarbiyalab  bo‘lmaydi.  Bunda  mashqlantirish  muhim 

ahamiyat  kasb  etadi.  Mashqlantirish  asosida  shaxsning  u  yoki  bu  axloqiy  xislati 

shakllanadi va amaliy faoliyatga aylanadi. 

Rag‘batlantirish metodlariga mukofotlash va ma’qullash kiritiladi. 

Bugungi  kunda  shartnomalar  tuzish,  o‘z-o‘zini  shakllantirishga  doir  shaxsiy 

dasturlarni loyihalash, o‘quvchilarni qiziqishlariga ko‘ra tabaqalashtirish monitoringi, 

testlar,  jarimalar  (ball  hisobida)  kabi  tarbiyaning  zamonaviy  texnologiyalaridan 

foydalanish ham ijobiy natijalarga olib kelmoqda. 

---