O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

 

---

154 
 
3.6. Zenkovkalar. 
 
Zenkovkalarni  odatdagi  zenkerlardan  farqi  shundaki,  katta  qalinlikdagi 
qirindi ajratadi, ular radial yo‘nalishdagi kesish payti kam turg‘unlik holatiga esa, 
bu  holat  kesuvchi  qirralarni  asbob  o‘qiga  perpendikulyarligida  kuzatiladi.  Bu 
jarayon  alohida  hollarda  tebranishlar  o‘tadi,  shuning  natijasida  kesuvchi  qirralar 
o‘qalanish  yuz  beradi.  Shuning  uchun  zenkovkar  konstruksiyasida  silindrik 
o‘yiqlar  bo‘ladi  yoki  toretslarni  qirqish  uchun  yo‘naltiruvchi  sapfalar  ko‘zda 
tutilgan  bo‘ladi.Sapfalar  dastlabki  ishlov  berilgan  teshikka  kiradi,undan  keyin 
teshikka ishlov berish jarayonida ulana  boshlanadi. Sapfalar yemirilishi bilan ular 
almashtiriladi.  Zenkovkalar  tezkesar  po’latdan  tayyorlanadi,ayrim  hollarda  esa 
kavsharlangan  qattiq  qotishmalar  plastinkalar  bilan  jihozlanadi.  3.33-rasm  a  da 
sapfasi  almashtiriladigan,  vintsimon  qirindi  chiqadigan  ariqchali  (z=4)  zenkovka 
ko‘rsatilgan.  Asosiy  kesuvchi  qirralar  torets  qismida,yordamchilari  esa 
silindirlarida joylashgan bo’ladi.Orqa yuzalar Ikki yuzali ikkilamchi orqa burchak 
α
1
=8˚,  α
2
=30˚,  oldingi  burchak  ϒ=ω=15˚.Tishlari  o‘tkir  charxlanadi.  Yordamchi 
kesuvchi  qirralarda  lenta  kengligi  f=0.3mm  va  ikkilamchi  orqa  burchak  α
1
=8˚, 
α
2
=30˚ charxlanadi. 

---

155 
 
 
3.33-rasm. Zenkovkalar. a-slindrik o‘yiqchali uchun; b-konusli o‘yiqcha 
uchun; v-toretslarni qirqish usuli. 
 
Konusli  o‘yiqchasi  bor  bo'lgan  zenkovkalar  (3.33-rasm,  b)  uchun  asosiy 
kesuvchi  qirralar  konusli  yuzada  joylashgan,  yassi  oldingi  yuzalar  ϒ=0˚da 
joylashgan.  Diametrlariga  nisbatan  (d=12…60mm)  tishlar  soni  z=4…12, 
cho'qqidagi burchak o‘yiqchalalar shakliga tanlanadi, ko'p hollarda 2ϕ-60˚,75˚,90˚ 
va  torishidagi  diametrlar  d
0
=(0,15…0,18)  d,tishlar  orsidagi  chuqurlar  burchagi 
θ=90...75˚.Torislli yuzalarini qirqadigan zenkovkalar uchun 4.9-rasm v, kesadigan 
qirralar  torets  qismida  joylashgan  bo'ladi.  Zenkovkalar  diametri  d=14…40mm. 
Og‘ir ish sharoiti uchun zenkovkalar tishlar soni juftliik bo'lib, 2...4 ga teng.