O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

 
Bolg‘alash va qoliplash. 
 
Tezkesar po‘latdan bo‘lgan pokovkalar.
 Tezkesar po‘latdan tayyorlangan 
zagotovkalarni  bolg‘alashni  birjinsli  bo‘lmagan  karbid  tarkibini  yaxshilash, 
shuningdek  mexanik  ishlov  berishga  qoldirilgan  qo‘yimni  kamaytirish  maqsadida 
amalga  oshiriladi.  Odatda  bolg‘alashga  diametri  50  mm  dan  yuqori  bo‘lgan 
prokatlar olib kelinadi. 
Zagotovka  qancha  ko‘p  deformatsiyalansa,  karbidli,  birjinsli  emaslik 
shuncha  ko‘p  yo‘qoladi,  shuning  uchun  zagotovkalarni  bolg‘alash  almashlab 
cho‘ktirish va cho‘zish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Tish  qirquvchi  va  rezbakesuvchi  asboblar  strukturasini  yaxshilash  uchun 
zagotovkani  ko‘p  martalab  cho‘ktirish  va  oraliq  cho‘zish  (cho‘zish  koefitsienti 
R
g
=60÷70)lar  bajariladi,  bu  esa  po‘lat  tarkibini  yaxshilab,  kesuvchi  asbob 
turg‘unligini  oshiradi.  Bolg‘alashda  zagotovkani  qizdirish  temperaturasi  unchalik 
yuqori  bo‘lmasligi  lozim,  sababi  temperatura  juda  yuqori  bo‘lsa,  ortiqcha 
oksidlanishlar paydo bo‘ladi. 
R9K5  va  R9K10  markali  tezkesar  po‘latlarni  bolg‘alashda,  zagotovkani 
qizdirishning yuqori chegarasi 1140-11800
0
C, prokatni bolg‘alash yakunida pastki 

---

30 
 
qizdirish temperaturasi 900-920
0
C bo‘lishi tavsiya etiladi, R6M5 markali tezkesar 
po‘latlar uchun, qizdirishning yuqori chegarasi 1080-1120
0
C, pastkisi 870-900
0
C. 
Qoliplash. 
Asboblarni  seriyali  va  ommaviy  ishlab  chiqarishda,  zagotovka 
shaklini  detal  shakliga  yaqinlashtirish  maqsadida,  asbob  zagotovkasini  qoliplash 
tavsiya  etiladi.  Hozirgi  paytda  issiq  qoliplash  keskichlarni  va  o‘tqaziladigan 
asboblar  (dolbyak,  frezalar)  da  sovuq  qoliplash  disksimon  kesuvchi  arralarda, 
polosadan  yasalgan  kesish  keskichlari  va  keskich  tutqichlarini  egishda 
qo‘llanilmoqda. Qoliplashni qo‘llash, metallning ishlatilish koefitsienti 25-50% ga 
oshirib,  metallni  karbidli  birjinsli  emasligini  kamaytiradi,  asbobni  mexanik 
xususiyatlari  yaxshilanadi  va  qo‘yimning  kamayishi  hisobiga,  mexanik  ishlov 
berish uchun mehnat hajmi pasayadi. 
Qoliplash  uchun  zagotovkalar  plazmali  pechlarda  yoki  yuqori  chastotali 
qurilmalarda  qizdiriladi.  Tezkesar  po‘latlardan  qoliplab  olingan  zagotovkalarda 
“yoriq” lar bo‘lmasligi uchun maxsus idishlarga solinib, 500-600
0
C temperaturada 
keyin zagotovkalar izotermik kuyidiriladi.