O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

Ishchi kesuvchi asbobni tanlash 
ko‘p hollarda qabul qilingan ishlov berish 
usuli  va  stanok  tipi  bilan  aniqlanadi.  Masalan,  tezkesar  po‘lat  zagotovkadan 

---

26 
 
silindrik frezani revolverlik stanogida ishlov berish quyidagi o‘tishlarni o‘z ichiga 
oladi  (1.7-rasm):  1-teshikni  markazlash;  2-teshikni  teshish;  3-yon  yuza  (torets)  ni 
kesish;  4-teshikni  yo‘nib  kengaytirish;  6-teshikda  faska  ochish;  7-teshikni 
razvyortkalash; 
 
 
1.7-rasm. Tipaviy ishlov berish sxemasi. 
Ko‘pchilik sanab o‘tilgan «o‘tish» lar o‘zining mazmuni jihatidan kesuvchi 
asbob  tanlashni  aniqlaydi.  Ammo  teshikni  yo‘nib  kengaytirishda  har-xil  tipdagi 
kesuvchi asbob tanlash mumkin. Teshikni yo‘nib kengaytirish quyidagicha amalga 
oshirilishi  mumkin:  revolverlik  stanogining  ko‘ndalang  supportiga  o‘rnatilgan 
ichki  yo‘nuvchi  keskich  bilan;  revolverlik  kallagining  birorta  teshigiga  (uyasiga) 
o‘rnatilgan zenker bilan; 
Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  har-asbob  o‘zining  afzallik  va  kamchiliklariga 
ega. Ko‘ndalang supportdagi ichki yo‘nish keskichi bilan teshikka ishlov berishda 
tekshirib qirindi olishga va o‘lchashga ko‘p vaqt sarflanadi. Afzalligi esa – keskich 
konstruksiyasining  oddiyligidir.  Ichki  yo‘nish  keskichlariga  nisbatan  zenker 
afzalroq,  sababi  uning  diametri  teshik  diametrini  aniqlaydi.  Zenkerda  uch  yoki 
to‘rtta kesuvchi qirra bo‘lsa, keskichda – bitta, bu esa zenker bilan ishlov berishda 
keskich  bilan  ishlov  berishga  qaraganda  kattaroq  uzatish  (podacha)  bilan  ishlov 
berish imkonini beradi. Xulosa qilib aytish mumkinki, teshiklarga ishlov berishda, 
shunday  ishchli  asboblar  qo‘llash  kerakki,  ularning  o‘lchamlari,  teshik  diametrini 

---

27 
 
aniqlasin.  Bunday  asboblarga:  parmalar,  zenkerlar,  razvyortkalar,  protyajkalar, 
metchiklar, plashkalar va hokazolar kiradi. 
Ishchi  asboblarning  materiali  quyidagi  mulohazalardan  kelib  chiqib 
tanlanadi.  Qattiq  qotishmali  asboblar,  qattiq  va  toblangan  zagatovkalarga  ishlov 
berishda,  yuqori  aniqlikdagi  yuza  tozaligiga  erishishda  katta  tezlik  bilan  ishlov 
berishda  qo‘llaniladi.  Tezkesar  po‘latlardan  yasalgan  asboblar  esa,  frezalarni 
zatilovkalashda,  po‘lat  zagatovkalarda  teshik  teshishda,  asboblarda  qirindi 
chiquvchi  ariqchalarni  frezalashda,  rezba  qirqishda,  tish  frezalashda,  ichki 
yuzalarni  sidirishda  va  qattiq  qotishmalarni  qo‘llash  mumkin  bo‘lmagan  boshqa 
ishlarda qo‘llaniladi.