O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

Ayrim asbobsozlik materiallarining fizik va mexanik xususiyatlari 
1.2-jadval 
Materiallar 
xususiyati 
Tezkesar 
po‘latlar 
Qattiq - 
qotishmala
r 
Mineralo 
keramika 
Silinit 
Kubli 
bor 
nitridi 
Olmoslar 
Zichlik, g./sm
3 
8-9 
8,0-15 
3,6-4,0 
3,4 -8 
3,5 
3,5 
Qattiqlik, HB 
700-800 
850-1400 
1400-2000 
900-300 
8000-9000  9000-10000 
Siqilishga bulgan 
mustaxkamlik N/mm
2 
2500-4000 
3500-5900 
1300-3000 
3000 
1500-2000 
2000-6000 
Egilishga bulgan 
mustaxkamlik, N/mm
2 
2000-6000 
1000-3400 
250-600 
300-700 
300 
300-400 
Issikbardoshlik, grad. 
600-700 
800-1000 
1200 
- 
1400-1500 
700-900 
Buylama kengayish 
koeffitsenti W, grad
-1 
9-12 
3-7,5 
2,5 - 9 
2,75 - 3 
- 
1,5 – 1,9 
Yung moduli, N/mm
2 
25-30 
42-65 
30-45 
- 
- 
90-100 
 
Asbobsozlik materiallarining turlari.  
 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlari.
 Uglerodli asbobsozlik po‘latlari XIX – 
asrning 70- yillarigacha kesuvchi asboblar tayyorlashda asosiy material bo‘lib 
keldi. Po‘latning tarkibidagi uglerod miqdori 0,6-1,4% ni tashkil etib uning 
xususiyatlarini aniqlab beradi [6]. 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlarining markalari va ximiyaviy tarkibi tegishli 
standartlarda  berilgan.  Tegishli  termik  ishlov  berilgandan  so‘ng  bunday  po‘latlar 

---

41 
 
ma'lum qattiqlikka ega bo‘lishi kerak. Ammo uglerodli po‘latlardan tayyorlangan 
kesuvchi  asboblar  kesish  payti  200  ayrim  paytlarda  esa  250
0
C  gacha  issiqlikka 
bardosh  bera  oladi.  Yuqori  temperaturadagi  issiqlikda  kesuvchi  asbobning 
qattiqligi keskin kamayib ketadi (1.14-rasm, 8-egri chiziq) va u tez ishdan chiqadi 
[2]. 
 
1.14-rasm. Asbobsozlik va ishlov berilayotgan materiallar qattiqligini 
temperaturaga nisbatan o‘zgarishi. 
1 – mineralokeramika – SM-332; 2 – VK2; 3 – T30K4; 4 – T15K6; 5 – VK8; 
6 – T5K10; 7 – R18; 8 – U10; 9 – R9; 10 – 40XNMA; 11 – 18XGT. 
 
Shu  sababli  ayrim  metall  qirquvchi  va  yog‘ochga  ishlov  beruvchi  asboblar 
(U10A,  U12A,  U13,  U13A)  markali  uglerodli  asbobsozlik  po‘latlaridan 
tayyorlanadi. (qo‘l metchiklari, rezba ochuvchi plashkalar, egovlar va h.k.).