Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Faktoring
 firmalari 
mijozlarining boshqalarga  bergan karzlarini undirishni o’z zimmasiga oladi, va shu 
undirilishi kerak bo’lgan qarz ustidan mijoziga kredit beradi. Faktoring firmalari 
konvektsion faktoring, ya’ni mijozga universal moliya xizmati ko’rsatish mumkin. 
Bunda buxgalteriya hisoboti, korxonani zarur xom ashyo va boshqa resurslar bilan 
ta’minlovchilar va xaridorlar bilan hisob-kitob qiladi. Axborot, reklama, huquqiy va 
boshqa xizmatlar ko’rsatadi. Mijoz faqat ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi. 
Konfedentsial faktoringda esa ayrim operatsiyalar qarzni to’lash, pul olish huquqlari 
chegaralangan bo’ladi. Lizing firmalari tovarlarni ijaraga berish bilan shug’ullanadi. 
Lizing iborasi "For lease" so’zidan olingan bo’lib "Ijaraga olmoq" degan ma’noni 
bildiradi. Bunda tovar ko’chmas mulk, asbob uskuna va boshqa tovarlar bo’lishi 

---

 
134
mumkin, egalari o’z mulk egaligini saqlab qoladi. 
Lizingni
   oddiy ijaradan asosiy 
farqi shundaki, lizingda ijaraga berilgan asbob-uskunalar shartnoma muddati 
tugagandan so’ng, ularni qoldiq qiymati asosida sotib olish ko’zda tutiladi. Lizing 
kompaniyalarida lizing operatsiyalarini o’tkazish uchun o’z mablag’lari etishmaydi 
shu sababli, ko’pchilik lizing operatsiyalarida jalb qilingan mablag’lar keng 
qo’llaniladi. Bunda odatda bankning uzok muddatli ssudalaridan foydalaniladi. 
Lombardlar 
ko’chirib  bo’ladigan mol mulk evaziga kredit beradi. Dastlab 
Lombardiyada sudxo’rlik krediti tarzida yuzaga kelgan. Ko’pgina mamlakatlarda 
lombardlarni davlat tasarrufiga olish tendentsiyasi bormoqda. Keyingi paytda 
lombardlar mol-mulkni saqlash, hamda garovga qo’yilib belgilangan muddatda 
qaytarib olinmagan mulkni sotuvchi komission vositachilik asosida sotishni ham 
amalga oshiradi. Kredit birlashmalari-xususiy shaxslar guruhi yoki mayda kredit  
muassasalari tomonidan tashkil etiladi. Ular ikki tipda bo’lishi mumkin: 
 1. Jismoniy shaxslar guruhi tomonidan kasbi yoki territorial jixatiga qarab, 
qisqa muddatli iste’mol krediti berish maqsadida tashkil etiladi.  
2. Mustaqil mayda kredit muassasalari ixtiyoriy tarzda birlashuvi tufayli 
tashkil etiladi. Ularning mablag’lari paychilik, a’zolik badallari va zayomlari 
chiqarish bilan shakllanadi. Ularning asosiy operatsiyalari omonatlarini jalb etish, 
zayomlar chiqarish, o’z a’zolariga qarz berish, veksellarni hisob-kitob qilish, savdo 
vositachiligi, komission operatsiyalar, maslaxat va auditorlik xizmatlari ko’rsatish.