Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
28 
 
Resursshunoslar  boshlashidan  oldin  bajariladigan  ishlari,  ularni  unumli  ish  olib 
borishiga  asos bo‗ladi.  Resursshunoslik,  foydali  o‗simliklardan  foydalanish bilan bir 
qatorda,  tabiatni  muhofaza  qilish,  o‗simliklarni  ekologiyasini  o‗rganish,  kamayib 
borayotgan o‗simliklarni ekib o‗stirish masalalarida tavsiyalar berishi lozim.  
Respublikamizda  olib  borilgan  resursshunoslik  ishlarini  taxlil  qilib,  yovvoyi 
dorivor o‗simliklarga boy 5 ta viloyatlar ajratib olingan: Samarqand, Jizzax, Toshkent, 
Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari. 
Resursshunoslik  oldida  turgan  yana  bir  masala  yig‗ib  olingan  o‗simlik  xom 
ashyosidan yoki butunlay o‗simlikni o‗zidan unumli va ko‗p qirrali fodalanishdir. 
O‗simliklarni  ekib  o‗stirishni  tajriba  maydonchalarida  sinab  ko‗rib  ilmiy  asosli 
tavsiyalar  berish  bilan  bir  qatorda  yovvoyi  holatda  o‗sadigan  foydali  dorivor 
o‗simliklarni muhofaza qilish ham resursovedlar oldidagi asosiy masalalardan biridir.  
Botanika  resursshunosligi  masalalariga  o‗simliklar  tarqalishi  qonuniyatlari, 
geografik  ma‘lumotlar,  har  bir  o‗simlikka  xos  tarqalishi  va  foydali  (dorivor) 
o‗simliklarni tabiiy holatda uchraydigan guruhlarini aniqlash kiradi.  
Dorivor o‗simliklarni uchraydigan erlarini dengiz sathidan balandligi va shunga 
qarab  o‗simlikni  o‗sishi  ko‗payishi,  hosildorligi,  kimyoviy  tarkibini  o‗zgarishi 
haqidagi ilmiy ishlar ham resursovedlar tomonidan ilmiy asosda o‗rganiladi.  
Resursshunoslikni oldida turadigan yana bir asosiy masalalardan biri o‗simliklar 
olamiga  putur  etkazmasdan  dorivor  (foydali)  o‗simliklar  populyasiyasini  saqlab 
qolish, iloji bo‗lsa, ularni  ko‗paytirish.  Bunday  ishlar natijasida  farmatsiya  sanoatini 
to‗laqonli  ta‘minlash  imkoniyati  yaratiladi.  Tabiatga  zarar  etkazilmagan  holda  oziqa 
sifatida  foydalanadigan,  sanoat  uchun  zarur  o‗simliklar  ham  yuqorida  bayon 
qilganimizdek chuqur o‗rganiladi va tavsiyalar beriladi.  
Resursshunoslik  fani  nihoyatda  ko‗p  qirrali  bo‗lib  juda  ko‗p  ilmiy  va  amaliy 
ishlarni qamrab oladi.  
Tabiatda  yovvoyi  holatda  o‗suvchi  dorivor  o‗simliklarni  botaniko-geografik 
tarqalishi  (rayonlar),  filogenetik  qardoshligi,  kimyoviy  tarkibi  asosida  va  ishlatilishi 
tufayli  guruhlarga  bo‗lib  tavsiyalar  beradi.  Guruhlarni  (o‗z  rayonida)  tarqalishi, 
populyasialarini  turg‗unligi,  o‗simlikni  rivojlanish  holati  va  yana  bir  qancha 
masalalarga  javob  berib  yig‗ib  (terib)  oluvchilarga  hisobot  yoki  yig‗ish  uchun 
me‘yoriy hujjatlar tayyorlab beradi.  
Aniq bir rayon haqida gaplashsak O‗zbekistonda dorivor o‗simliklar manbai deb 
tog‗lik rayonlar hisoblanadi.  
Tog‗lik  rayonlarda  resursshunoslik  ishlarini  olib  borish,  mavjud  adabiyotlarda 
kamroq  keltirilgan,  shuning  uchun  ish  olib  borish  jarayonida  quyidagi  talab  qo‗yish 
kerak bo‗ladi: 
- dengiz sathidan balandligi; 
-suv bilan ta‘minlanishi (yog‗ingarchilikka) bog‗liq bo‗ladi; 
-tuproq tarkibi; 
-daralar tashkil qiluvchi tog‗ qiyalari (janubiy va shimoliy taraflari); 
-fitotsenotik aloqalari; 
-antropogen ta‘sirlar. 

---