Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

murakkab ishtirokchilikdir.

 

NOTA BENE ! 

Ikki yoki undan ortiq shaxsning oldindan til biriktirib jinoyat sodir 

etilishida ishtirok qilishi 

murakkab ishtirokchilik 

deb topiladi 

(JK 29-

moddasi 3-qismi)

. 

 

316 

 

---

Ishtirokchilikning bu shakli uchun asosiy element bo‘lib, ikki yoki 

undan ortiq shaxsning jinoyat sodir etish boshlangunga qadar, shuningdek, 

JK Maxsus qismida ko‘rsatilgan jinoiy qilmishning (jinoiy faoliyatning 

emas) hech bo‘lmaganda bir kishi tomonidan sodir etish boshlanguncha til 

biriktirilganligi hisoblanadi. 

Kelishuv natijasida ishtirokchilarga tayyorlanayotgan jinoyat haqida 

umumiy ma’lumotlar ma’lum bo‘ladi. Kelishuv og‘zaki yoki yozma 

shaklda bo‘lishi mumkin. Odatda, kamroq ishtirokchilar konklyudent 

harakatlar (jimgina rozilik) natijasida ahdlashuvga erishishadi. 

Oldindan muvofiqlashtirilgan jinoyat birgalikda bajarilishi ham, rollar 

taqsimlangan holda sodir etilishi ham mumkin (tor ma’nodagi 

ishtirokchilik). Tashkilotchi, shuningdek, o‘zi tashkilotchi, dalolatchi yoki 

yordamchi vazifalarini bajarishi ham mumkin. Ushbu holatlarda jinoyatni 

kvalifikatsiya qilishda, muayyan jinoyatni ko‘rsatish bilan birga JK 

Umumiy qismining jinoyatning tashkilotchisiga doir tushunchalar 

ko‘rsatilgan, ya’ni JK 28-moddasi 3-qismiga ishora qilish lozim, zotan 

unda tashkilotchilik uchun dalolatchi va  yordamchiga nisbatan og‘irroq 

javobgarlik ko‘zda tutiladi. Ushbu holat yuzasidan O‘zbekiston 

Respublikasi Oliy sudi Plenumi ham bir necha bora ta’kidlab o‘tgan, unga 

ko‘ra, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan 

jinoyat to‘g‘risidagi ayblov hukmining tasvirlov qismida har bir ishtirokchi 

tomonidan qanday jinoiy harakatlar amalga oshirilganligi aniq ko‘rsatib 

o‘tilishi shart

1

. 

Shuni ta’kidlash kerakki, jinoyatda ishtirokchilik oldindan til biriktirib 

birgalikda bajarish shaklida (murakkab ishtirokchilik) va ushbu holatsiz 

(oddiy ishtirokchilik) shaklida, qonun chiqaruvchi tomonidan ayrim 

jinoyatlar tarkibida kvalifikatsiyalovchi belgi sifatida ko‘zda tutiladi. JK 

Maxsus qismi moddalari dispozitsiyasida mazkur kvalifikatsiyalovchi 

belgilar «bir guruh shaxslar tomonidan» (JK 97-moddasi 2-qismi «p» 

bandi, 235-moddasi 2-qismi «v» bandi), «bir guruh shaxslar tomonidan 

1

 

См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 2 мая 1997 г. № 2 «О судебном 

приговоре»  (с  изменениями  и  дополнениями,  внесенными  постановлениями  Пленума  Верховного  суда 

Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10, 19 декабря 2003 г. № 20 и 3 февраля 2006 г. № 5) // Сборник, 

Т.1. – С. 338. 

317 

 

                                                           

---

oldindan til biriktirib» (190-moddasi 2-qismi «b» bandi), «oldindan til 

biriktirib yoki bir guruh shaxslar tomonidan» (JK 244

1

-moddasi 3-qismi 

«a» bandi) kabi tushunchalar orqali namoyon bo‘ladi. 

Shuni nazarda tutish lozimki, qonunda «bir guruh shaxslar tomonidan 

oldindan til biriktirib» jumlasi juda kam, asosan, shaxsga qarshi 

jinoyatlarda uchraydi (masalan, JK 97-moddasi  2-qismi «p» bandi, 104-

moddasi 2-qismi «k» bandi, 118-moddasi 2-qismi «v» bandi). Shuni aytib 

o‘tish joizki, jinoiy javobgarlik uchun birgalikdagi ishtirokchilar uchun 

oldindan til biriktirilganlik belgisi ahamiyatga ega bo‘lmaydi. Qonun 

ushbu jinoyatning yuqoriroq ijtimoiy xavfini faqat jinoyat ikki yoki undan 

ortiq shaxs tomonidan amalga oshirilganligi bilan bog‘laydi. Aniqlanishi 

zarur bo‘lgan birgina holat –  barcha birgalikdagi ishtirokchilarda ushbu 

jinoiy qilmishni sodir etishga bo‘lgan qasd mavjudligidir. Agar ushbu 

holat qolgan ishtirokchilar ongini qamrab olmasa, unda ushbu band 

bo‘yicha kvalifikatsiya qilishning iloji yo‘q. 

Shuni nazarda tutish lozimki, alohida jinoyat tarkibi konstruksiyasida 

uyushgan guruh kvalifikatsiyalovchi belgisi mavjud bo‘lmaganda, biroq 

jinoyat amalda uyushgan guruh tomonidan amalga oshirilsa, mazkur holat 

JK 56-moddasi «m» bandiga muvofiq, jazoni og‘irlashtiruvchi holat 

sifatida hisobga olinishi lozim. Ushbu qoida xuddi shunday holatda jinoyat 

uyushgan guruh va jinoiy uyushma tomonidan sodir etilganda ham 

qo‘llaniladi. 

«Bir guruh shaxslar tomonidan» iborasi qo‘llanganda faqat jinoyatni 

birgalikda bir joyda va bir vaqtda bajaruvchi ishtirokchilar harakatlari 

tushunilishi sud-tergov amaliyoti tomonidan tasdiqlanadi. Masalan,  Oliy 

sud Plenumi tushuntirishlariga ko‘ra, «Jabrlanuvchiga nisbatan zo‘rlik 

ishlatib, uni hayotdan mahrum qilish jarayonida bevosita ishtirok etgan 

ikki yoki undan ortiq shaxsning harakatlari JK 97-moddasi ikkinchi 

qismining «p» bandi bilan kvalifikatsiya  qilinadi. Bunda o‘limga sabab 

bo‘lgan shikast ishtirokchilarning har biri tomonidan yetkazilgan bo‘lishi 

shart emas (masalan, ishtirokchilardan biri jabrlanuvchining qarshiligini 

bartaraf etib, uni o‘zini himoya qilish imkoniyatidan mahrum etgan, 

boshqasi esa, unga halok etuvchi shikast yetkazgan). 

318 

 

---

Qasddan odam o‘ldirishda bevosita ishtirok etmagan hamda jabr-

lanuvchiga nisbatan jismoniy zo‘rlik ishlatmagan, biroq o‘zgalar 

tomonidan qotillik sodir etilishida ko‘maklashgan boshqa shaxslarning 

harakatlari Jinoyat kodeksi 28-, 97-moddasining tegishli qismi bo‘yicha 

kvalifikatsiya qilinadi»

1

. 

Masalan, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir 

etilgan talon-toroj deganda, bu jinoyatni sodir etishga oldindan kelishib 

olgan ikki yoki undan ortiq shaxs qatnashgan talon-toroj tushuniladi. Bu 

yerda gap bajaruvchiga jinoyat qurollarini taqdim etish, obyekt  rejasini 

tuzish, qimmatliklarga ega shaxslarni ko‘rsatish va hokazolar haqida emas, 

balki qonun bilan qo‘riqlanadigan  obyektga ikkitadan kam bo‘lmagan 

shaxslarning bevosita tajovuzi haqida ketmoqda. 

Ta’kidlash joizki, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib 

o‘zgalar mulkini talon-toroj qilishda ifodalanadigan mulkka qarshi 

jinoyatlarni sodir etishda ishtirokchilarning barchasi tajovuzni amalga 

oshirishi majburan shart emas. Tajovuz ularning biri tomonidan amalga 

oshirilishi va jinoyat obyektiv tomonini qisman sodir etgan boshqa 

ishtirokchilarning qasdi bilan birinchisining harakatlari qamrab olinishi 

muhimdir. Aks holda, gap faqatgina bajaruvchi eksessi haqida borishi 

mumkin. 

Alohida holatni mansabdor shaxslarning oldindan til biriktirishi 

tashkil etadi. Bunda ishtirokchilar tarkibi maxsus subyektlar – mansabdor 

shaxslardan iborat bo‘lishi lozim, aks holda mazkur asos bo‘yicha 

javobgarlikka tortish qonuniy bo‘lishi mumkin emas. Masalan: «jinoyatni 

sodir etishda avvaldan, ya’ni jinoyat boshlanguncha kelishib olgan ikki 

yoki undan ortiq mansabdor shaxs ishtirok etgan bo‘lsa, pora olish bir 

guruh mansabdor shaxslar tomonidan oldindan til biriktirgan holda sodir 

etilgan hisoblanadi. Jinoyat mansabdor shaxslardan loaqal biri pora olgan 

paytdan e’tiboran tugallangan deb hisoblanadi»

2

. 

1

 

См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 24 сентября 2004 г., № 13  «О 

судебной практике по делам об умышленном убийстве» // Сборник, Т.2. – С. 466. 

2

 

См.:  Постановление  Пленума  Верховного  суда  Республики  Узбекистан  от  24  сентября  1999  г.  №  19  «О 

судебной практике по делам о взяточничестве» (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлением 

Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10) // Сборник, Т.1. – С. 482. 

319 

 

                                                           

---

Agar Maxsus qism normasi «oldindan til biriktirib» degan ta’rif bilan 

cheklangan bo‘lsa, kvalifikatsiya qilinadigan holatlarni belgilashda, uni 

jinoiy guruh yoki jinoiy uyushma sifatida talqin qilib bo‘lmaydi.