Ijtimoiyish

bolalar  va  yoshlar:

  ota-ona  q aram og'isiz  qolgan  bolalar,' 

alohida ehtiyojli bolalar, O IV  bilan azoblanayotgan bolalar, huquqiy 

xatar  guruhdagi  yoki  qonun  bilan  nizoga  kirgan  bolalar,  insti- 

tutsional  m uassasalarining  tarbiyalanuvchilari  va  bitiruvchilari, 

ixtisoslashtirilgan  o 'q u v   va  o'quv-tarbiyaviy  muassasalarning 

o'quvchilari  va  bitiruvchilari,  nazoratsiz  qolgan  bolalar,  shafqatsiz 

yoki  sovuqqon  m unosabatni  boshidan  kechirgan,  zo'ravonlikning

298

---

guvohi  boMgan  bolalar,  trafik,  mehnatning  eng yomon  shakliari  va 

Inircha  turdagi  ekspluatatsiyaga  tortilgan  bolalar,  tabiiy  ofatlar, 

qurolli nizolardan azoblangan bolalar va boshqalar;

• 

oilalar  va  ayollar  —

  kam  ta ’minlangan  oilalar,  ko‘p  bolali 

dllnlar, ota-onasidan  biri  boMmagan oilalar, a ’zolarining birida 0 1 V 

In»* Igan  oilalar,  alohida  ehtiyojli  a ’zosi  boMgan  oilalar,  krizis 

va/iyatidagi  (oila  a ’zolaridan  birining  oMimini,  ajrashish,  nizolar, 

uydagi  zo ‘ravonlik,  ko‘chib  oMishni  boshidan  kechirgan  va  h.k.) 

oilalar,  tabiiy  ofatlar,  qurolli  nizolar, ja b r  tortgan  oilalar,  tutingan 

oilalar va bolalikka olgan oilalar;

■  nogironligi boMgan odam lar va ularning oilalari;

■  ijtimoiy qoMlab-quvvatlashga muhtoj keksa odamlar,

■  murakkab hayotiy vaziyatga tushib qolgan odamlar;

■  ish, turar-joyini yo‘qotgan, yaqin  insonining oMimi yoki ogMr 

kasalligini  boshidan  kechirgan,  surunkali  kasalliklari  boMgan 

odamlar va boshqalar;

■  OIV bilan yashayotgan odamlar;

■  spirtli  ichimlik  va  yoki  giyohvand  moddalarga  tobeligi 

boMgan odamlar;

■  penitensiar muassasalardan chiqqan va yoki  yopik muassasa- 

larda jazoni ijro etib qaytgan odam lar va h.k.

V. Ijtim oiy ish xodim ining professional bilim lari

Ijtimoiy ish xodimi quyidagi bilimlarni egallagan boMishi zarur:

• 0 ‘zbekistan  Respublikasi  ijtimoiy  siyosatining  asosiy  tam o­

yillari,  ijtimoiy siyosat sohasida davlat  ijtimoiy dasturlari  va yo‘na- 

lishlari to‘g ‘risida;

• kasbiy faoliyat sifatidagi ijtimoiy ish haqida;

• ijtimoiy ishning kasbiy-etik m e’yorlari va qadriyatlari haqida;

• ijtimoiy  ishning  zam onaviy  nazariy  modellari  va  bu  sohadagi 

ludqiqotlar haqida;

• ijtimoiy m uam m olar yechimi,  baholashni olib borish,  interven- 

siya,  ijtimoiy reabilitatsiya va profilaktikaning turli usullari haqida;

• insoniy  axloq  v a  rivojlanishi  haqida, jam oatchilik  muhitining 

rivojlanishi  madaniyat, din, shuningdek,  shaxsiy ishonch va shaxsiy 

yoM tutishning ta ’siri to ‘g ‘risida;

• aholini  ijtimoiy  m uhofaza  qilishning  xalqaro-huquqiy  va 

inilliy-davlat  m e’yorlari  (onalik  va  bolalik  muhofazasini,  bolalar,

299

---

alohida  ehtiyojli  odam lar  huquqlarini  boshqaruvchi  oila,  mehnat, 

turar-joy  qonunchiligi  m e’yorlari,  jinoiy,  m a’muriy,  fuqarolik  va 

oilaviy huquqiari asoslari) haqida;

• vasiylik,  hom iylik,  farzand  qilib  olish,  patronat  oilaga  jo y - 

lashtirish,  im tiyoz  va  nafaqalarni  rasmiylashtirish,  ishga  joylash- 

tirish,  tibbiy  v a  ta’lim  m uassasalariga  joylashtirish  va  h.k.larni 

tashkii etish ham da tartibi haqida.

VI. 

Ijtim oiy  ish  xodim ining  professional  ko‘nikm a  va 

m alakalari

Ijtim oiy ish xodim i quyidagilam i uddalashi kerak:

• o'zining  professional  am aliy  faoliyatida professional-etik  m e’- 

yorlarga amal qilish;

• shaxslar, oilalar va uyushm alar bilan  ishlashni uddalash;

• aholining turli guruhlari (bolalar, yoshlar, ayollar,  keksa odam ­

lar,  nogironligi  boMgan  odam lar  v a  h.k.)  xususiyatlarini  bilish  va 

ularga yordam  ko‘rsata olish;

• m uloqot  m alakasi  (m ijozlar,  bolalar,  hamkasblari  v a  boshqa 

m utaxassislar  bilan  shaxslararo  m uloqot  ko'nikm alari,  verbal  va 

noverbal m uloqot m ahorati)ga ega boMish;

• baholash  va rejalashtirish malakasiga ega boMish (toMa baholash 

uchun  axborotlami  yigMsh  va  tahlil  qilish,  mijozlar  vaziyatini  ba­

holash  asosida  aniq  rejalar  va  bitim lar  tashkilotda  o ‘matilgan  talab- 

larga mos keluvchi aniq va yakdil qaydlami olib borish);

• o 6z-o‘zini  boshqarish  m alakasiga  ega  boMish  (shaxsiy  ishi  va 

vaqtini  uyushtira olish, o 'zin in g  kuchli va z a if tom onlarini bilish);

• rahbar  yoki  ancha  tajribali  ham kasbining  superviziyasi  bilan 

ishlashga layoqatli boMish v a o'rganishga tayyor turish;

• am aliyotda  nazariyani  qoMlashga  qodirlik  (ijtim oiy  ish  naza- 

riyasini  bilish  v a  tushunish,  am aliy  faoliyat  uchun  munosib  naza­

riyani tanlay va qoMlay olish;

• m a’lumotlami yigMsh va tahlil qilishning miqdoriy hamda sifatli 

usullarini qoMlagancha tadqiqotlar o'tkazish mahoratidan foydalanish;

• zamonaviy  tadqiqotlarning  m a’lumotlarini  qoMlagancha  dalil- 

larga asoslanib, am aliyotni qoMlash;

• aholining 

ijtim oiy 

him oyasini 

ta’m inlashning 

tashkiliy- 

huquqiy m exanizm idan foydalanish;

300

---

•jam oada o ‘z  hamkasblari  va boshqa  m utaxassislar bilan  ishlay 

itlish  (samarali  ish  xodimi  m unosabatlarini  qo‘ 1 Iab-quvvatlash  va 

rivojlantirish, g'oyalar va axborotlar bilan bo‘lishish qobiliyati);

• o‘z  tashkiloti  inanfaatlarini  tushunish  va  ifodalash  (tashki- 

lolning  siyosatini,  uning protsedurasi,  maqsad  va  vazifalarini  bilish 

va tushunish, tashkilot nomidan vakil bo‘la olish);

• o‘zining professional vakolatliligini oshirishga ko‘maklashish.

VII.  Ijtim oiy  ish  xodim iga  z a r u r   boMgan  shaxsiy-profes- 

slonal sifatlar

Ijtimoiy  ish  xodimi  quyidagi  shaxsiy-professional  sifatlarga 

ega boMishi, ulami rivojlantirishi va nam oyish qilmogM zarur:

• har  bir  odamning  qadriyatlarini  shaksiz  qabul  qilish,  uning 

huquqlarini hurmatlash;

• odam larning  individual  farqlariga  bahosiz  munosabat,  inson­

parvarlik;

• rivojlangan  o ‘z-o‘zini  anglash  va o‘z-o‘zini  baholash,  tanqidiy 

tafakkur;

• em patiya (hamdardlik va xayrixohlik qobiliyati);

• refleksiya (flkrlash, mulohaza yuritish qobiliyati);

• odam lar  bilan  aloqa  o ‘m atish  va  ishonchli  munosabatlami 

shakllantirishni uddalay olish;

• odamlarning  hissiy  holatiga  sezgirlik  va  ta ’sirchanlik,  hissiy 

vuzminlik va chidamlilik;

• murakkab vaziyatlami hal qilishdagi q at’iyatlilik va izchillik;

• xavotirlilikning  maqbul  darajasi,  ruhiy  tushkunlik  holatiga 

moyillikning yo'qligi;

• yordam  ko‘rsatilayotgan  odam lar va oilalam ing kuchli  tomon- 

larini ko'ra bilish va rivojlantirish mahorati;

• stressli  v a  hissiy  murakkab  vaziyatlarda  ishlash  ko‘nikmasi: 

o*z-o‘zini  nazorat  qilish,  bir  holatdan  boshqasiga  oMish,  o ‘z 

hissiyotlari va axloqini boshqarish qobiliyati.

V III. Ijtim oiy ish xodim larining etik m ajb u riy atlari

Ijtimoiy ish xodimi majburiyatlari:

• ijtimoiy  ish  mijozlarining  qiziqishlariga  ko'm aklashadi  va 

huquqlarini  himoya qiladi;

• mijozlarda  ishonch 

0

‘rnatish  va  uni  saqlashga  intiladi  va 

maxflylik qoidasiga amal qiladi;

301

---

• xizm atdan  foydalanuvchi  m ijozlarning  mustaqillikni  egalla- 

shiga, o ‘z-o‘zini aniqlashni rivojlantirishga ko‘maklashadi;

• xizm atdan  foydalanuvchi  m ijozlarni  xavfdan  hamda  ularga 

zarar kelishidan  iloji  boricha him oya qiladi;

• o ‘z   ishining  sifati  va  o ‘z   bilim lari,  m alakasini  saqlash  hamda 

yaxshilashga m as'ul boMa oladi;

• m illati,  yoshi,  diniy  e ’tiqodi,  oilaviy  maqomi,  aqliy  yoki  jis- 

m oniy  xususiyatlari,  imtiyozlari,  shaxsiy tavsifnom alari  va  boshqa- 

larga  asoslangan  kamsitishning  har  qanday  shakllarini  namoyon 

etishni rad etadi va to‘sqinlik qiladi va boshqalar.

IX . Ijtim oiy ish xodim ining professional m ajb u riy atlari

Ijtim oiy ish xodimi quyidagilarga majbur:

1)  ijtimoiy-tibbiy,  yuridik,  psixologik-pedagogik,  m oddiy  va 

boshqa  yordamga,  m a’naviy,  jism oniy  v a  psixik  salomatligining 

muhofazasiga muhtoj oilalar, bolalar va alohida shaxslam i aniqlash;

2)  ijtimoiy  him oyaga  m uhtoj  oilalar,  bolalar  v a  katta 

odam larning  hayot  sharoitlarini  o ‘rganish  ham da  ularning  huquqiy 

ham da ijtim oiy himoyasini uyushtirish;

3)  m ijozlarning ehtiyojlarini aniqlash va zarur boMgan hollarda 

qo‘shim cha xizm at olish uchun boshqa tashkilotlarga yuborish;

4) 

tibbiy  va  ta ’lim  m uassasalariga  joylashishga,  moddiy, 

ijtimoiy-maishiy va boshqa yordam olishda ko‘mak berish;

5)  m ijozlarda  yuzaga  kelgan  kiyinchiliklarni,  nizoli  vaziyat- 

larni  belgilash,  ularga  bu  qiyinchiliklar,  nizolam i  hal  qilishda 

ko‘m aklashish va ijtimoiy himoyalash;

6)  m ijoz/m ijozlar  bilan  ijtimoiy  ishning  zamonaviy  nazariyasi 

va  m odellarini  qoMlab,  mijozning  kuchli  tom onlariga  urg‘u  berish 

va  uning  atrofidagi  imkoniyatlarni  izlagancha  ularning  m uam m o­

larini hal qilish bo‘yicha to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri ish olib borish;

7)  ota-ona qaramogMsiz qolgan bolalam i joylashtirish bo‘yicha 

ishlami  uyushtirish  va  uyg‘unlashtirish  (masalan,  bola  qilib  olish 

yoki bolani tutingan oilaga joylashtirish v a hokazo);

8)  m ijozlar  (ozodlikdan  m ahrum   qilish  joylaridan  qaytgan 

shaxslar,  institutsional  va  ixtisoslashtirilgan  o ‘quv-tarbiyaviy  muas- 

sasalarni  bitirayotganlar)ning  ijtim oiy  m oslashuvi  v a  reablitatsiyasi 

yuzasidan  ishlami uyushtirish v a u y g ‘unlashtirish;

302

---

9)  mijozlarni  ularning jam iyatga  muvaffaqiyatli  integratsiyasi 

va  yuzaga  kelgan  hayotiy  qiyinchiliklam i  mustaqil  hal  qilishlari 

Uchun zaruriy hayotiy ko'nikm alarga o ‘rgatish;

10) mijozlarga  bolalarning  oiladagi  farovonligini  yaxshilash 

uchun  bolalarning  ehtiyoji  va  yoshga  oid  rivojlanishi,  bolalar bilan 

shafqatsiz  va  beparvo  munosabat  va  h.k.  masalalari  yuzasidan  ota- 

onalar malakasini  rivojlantirish bo'yicha m aslahatlar berish;

11) mijozlarni  istalmagan  axloqni  o ‘zgartirish  va  ijtimoiy 

inaqbul axloqni egallash masalalari b o 'y ich a maslahat berish;

12) oilalarga bolalar,  bemorlar v a keksa odam larni parvarish qi­

lish  qoidalari  hamda  malakalarini  o ‘rgatishda yordamlashish  va  uni 

tashkii etish;

13) odamlarning  zaif  guruhlariga  nisbatan  mavjud  stereotiplami 

susaytirish  maqsadida  ta’lim  dasturlari  va  OAV  orqali  jamiyatning 

xabardorligini oshirish hamda professional ijtimoiy ishni targ'ib qilish.

X. 

H a m k a sb la ri  va  b o sh q a  ta sh k ilo tla r  h a m d a   x izm atlar 

bilan  o 'z a ro   h a r a k a t  qilish:  hamkasblari,  aholini  ijtimoiy  himoya 

qilish  va  ijtimoiy  ta’minlash  tizimiga  aloqasi  boMgan turli  kasblar- 

ning  vakillari  (psixologlar,  yurist,  pedagog,  tibbiyot  xodimlari, 

ijtimoiy muhofaza organlari  ish xodimlarii, huquqni muhofaza qilish 

organlarining xodimalri va h.k.) bilan hamkorlik.