Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

l
— sim  o'ralgan  g'altak; 
2—
 temtr o'zak; 
3—
 strelka 
o'qi;  -^ q a n o l  (korrektor); 
5—
 prujina;
6—
 tinchlantiruvchi.
80
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

natilgan  p o 'lat  o ‘zakni  (serdechnikni  (2)  magnitlaydi  va  uni 
g'altakga tortadi.  G 'altakdan o‘zgaruvchan  tok o ‘tganda o ‘zak  ikki 
tomonga  ham  surilishi  mumkin,  shuning  uchun  bunday  asbob 
o ‘zgaruvchan  va  o'zgarm as  tokni  o'lchash  uchun  ishlatilishi 
mumkin.
Elektromagnit  sistema  asboblari  ishlash  uchun  ko‘p  quw at 
oladi,  lekin  konstruksiyalari  sodda,  arzon  va  har  xil  og‘irliklarga 
bardosh  beradi.  Shuning  uchun  ham  amalda  kuchlanish  va  tok 
kuchini  oMchash  uchun  elektr  shitlarga  o'rnatiladi.
9.4.  Elektrodinamik sistema asboblari
Elektrodinamik  sistema  asboblarida  aylantiruvchi  moment 
(holat)  qo‘zg‘almas  (2)  va  qo'zg'aluvchi  (3)  g'altaklar toklarining 
o ‘zaro ta'sirida hosil bo'ladi (9.4.1-rasm). Asbobni zanjirga ulanganda 
qo ‘zg‘aluvchan  qismining 
burchak  burilishi  o ‘zgar- 
m astok zanjiridagi g'allak- 
lardan  o'tayotgan  toklar- 
ning  yig'indisiga  propor- 
sional.  (1)  k o 'rsatu v ch i 
stre lk a ,  (4)  tin c h la n ti- 
ruvchi,  (5)  prujina.
0 ‘zgaruvchan tok zan- 
jirida  aylanuvchi  moment 
o‘rtacha davri va asbobriing 
qo‘zg‘aluvchan  qismining 
b u rch ak   burilishi  ta 's ir 
etayotgan  tokning  ta'siri- 
dan  tashqari  fazalarning 
burchak  surilishiga  ham 
bogMiq.
Elektrodinamik sistema 
a s b o b la ri  a m p e r m e tr , 
voltmetr,  vattm etr sifatida 
ish latilad i.  Shuni  aytib
9.4.l-raam.
  Elektrodinamik sistema 
asboblarining  tuzilishi.
6 - 2 6
81
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘tish  kerakki,  am perm etr va voltmetr shkalalari  kvadratik,  ya’ni 
(a  -  P),
  vattmetrniki  esa  bir xil  oraliq  o'lcham larda  bo‘ladi.
9.5.  Ferromagnit sistema asboblari
Bu  asboblar  juda  qimmat  turishi  bilan  bir  qatorda,  ularni 
tayyorlash  murakkab,  undan tashqari,  ferromagnit  materiallar juda 
kam,  lekin  miqdorlarni  aniq  ko‘rsatadi.  Shuning  uchun  ham  ular 
laboratoriyalarda  ishlatiladi.  Ferrodinamik  sistema  asboblarining 
ishlash  prinsiplari  9.5.1-rasmda  ko'rsatilgan.  Ularning  ishlash 
prinsiplari  elektrodinamik  sistema  asboblarnikiga  o ‘xshaydi.
Q o‘zg‘almas g'altak  (1)  toki  hosil  qilgan  magnit  oqimi  po‘lat 
o‘zak  (2),  qo‘zg‘aluvchan  g'altak  (3)  ichiga joylashtirilgan  qo‘z- 
g'alm as  po'lat  silindr (4)  orqali  ulanadi.  Po'lat  magnit  o ‘tkazgich 
tashqi  magnit  m aydonlam ing  ta'sirini  yo‘qotishga  imkoniyat 
yaratadi,  o'zining  kuchli  magnit  maydonini  va  kuchli  aylanish 
m om entini  (lahzasini)  hosil  qiladi.  Bu  esa  asbobning  elektr 
energiyasini  iste'm ol  qilishini  kamaytiradi.
Ferrodinamik  asboblarni  shitlarga  o ‘rnatish  va  o'zgaruvchan 
toklami  oMchashda  olib  yurish  uchun  ishlab  chiqariladi.
8 2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu ferromagnit  mexanizmlar o‘zi  yozar asboblarda  ishlatiladi, 
chunki  bunday  asboblarda  kuchii  aylantirish  momenti  kerak.
9.6.  Elektrostatik sistema asboblari
Elektrostatik  sistema  asboblarining  ishlash  prinsiplari  (9.6.1- 
rasm )  q o ‘zg ‘alm as  (1)  va  q o ‘zg‘alu ch an   (2)  m etall,  izo- 
lyatsiyalangan  va  qaram a-qarshi  zaryadlangan  plastinkalarning 
o'zaro  ta'siriga asoslangan.