|
230
SHunda y qilib, kons truktor -i njener m azmunni , diza ynchi -inj ener s haklni yaratadi, ya’ni
biri nchi mut axas sis – texnik, ikkinchi si – estet ik. Ikkala faoli yat ning u yg‘unli gi tufa yl i
zamonavi y x aridor t al abi ga j avob beradi gan m ashina vujudga kel adi va unda, i staym izm i -
istamaymizmi, estetik ko‘rinish yaxl itlik sifatida ustuvorlikka, xaridorgirlik ahamiyatiga
ega bo‘ladi. Zotan, eslaylik, SHiller aytganidek, shakl insonga butunisicha, mazmun –
uning muayyan qismigagina ta’sir ko‘rsatadi. Xaridor esa, eng avvalo inson.
Bi roq, bu – diza ynda hamm a narsa shakl bilan bog‘li q ekan, degani em as. Unda ham
san’atdagidek shakl va mazmun uyg‘unligi asosiy
omil
hisoblanadi.
Bunda y
uyg‘unlikka birdan erishish qiyin, u bir necha texnikaviy bosqichlarning hosilasi sifatida
vujudga keladi. Masalan, «Zinger» rusumli tikuv dastgohi XX asr davomida rivojlanib,
dastlabki qo‘pol ko‘rinishidan «xohlasang ham, xohlamasang ham ishlaging keladigan»
darajada go‘zallashib, noziklashib, insonni o‘zida ishlashga chaqirib turadigan mashinaga
aylandi. YOki o‘zimizdagi «Daewoo» korporatsi yasi bilan hamkorlikda ishlab
chiqarilayotgan «Matiz» avtomobiliga e’tibor qiling. U dizayn nuqtai nazaridan o‘zidan
avvalgi kichik mashinalardan, xususan, «Tiko»dan keskin farqlanadi. Uning yo‘lda engil
bori shi kishi da xuddi suzib ket a yot gandek tas surot u yg‘ot adi , asos i y chi roql ari (faral ari)
ana shu taassurotingizga mos: ulkan baliqning ko‘zlariga o‘xshaydi, oldindagi pastki ikki
chi roq es a, siz ga bodomqovoq – SHarq go‘z all ari ga yaras hi b turadi gan qi yiq ko‘zl arni
eslatadi. Bunda avtomobilning tashqi ko‘ri nishi bilan mohiyati nihoyatda muvaffaqiyatli
moslashtirilgan: «Matiz» – baliqdek silliq olg‘a intiladigan, «epchil», go‘zal, SHarqda
ishl angan, s harqona mashina.
Qisqasi , bugungi kunda biz diz a yn tufa yli at rofimizdagi t exnikavi y ol amni
odamiylashtirib, o‘zimizga, estetik didimizga moslashtirib borishga erishdik va
eri shm oqdamiz; hozi r qalami mizdan torti b, kom p yut erimiz gacha, m ashi namizdan tortib,
ko‘ylagimizgacha – hammasi bizni har jihatdan qoniqtirishga qaratilgan.
Diza ynni ng t ub ildiz i, mohi yat nuqt ai n azari dan, ko‘rgazm ali am ali y s an’at ga (xalq
amaliy san’atiga) borib taqaladi: u ham, bu ham foydalilik, manfaatlilik xususiyatiga ega,
ya’ni ular maqsadga muvofiqlikka emas, maqsadga xizmat qiladi. Lekin xalq amaliy
san’atiga asos bo‘lgan hunar, aytib o‘tg animizdek, san’atga aylanishi mumkin, dizayn
es a, – diza ynli gi cha qol adi. Sababi shuki, hunarm and -us ta har bir ash yoga, de yl ik,
uzukka, qumg‘onga, xontaxtaga yoki naqshin qutichaga o‘z dunyosini, xaridorga mos
ruhni singdiradi, ya’ni hunarmand -usta yasagan o‘nta mis laganda ustaning o‘n xil ruhiy
holatini, kechinmalarini ilg‘ash mumkin. Dizaynda esa, o‘n minglab yoki yuz minglab
ash yol arga z amonavi y t exnika vosit asida diza ynchi -inj enerning bi r gal gi ruhi y dun yosi
singdiril adi. Ke yi nroq ul ar moderniz atsi ya q ilini shi m umki n, l ekin unda ham yana bir
xillik avvalgisidan boshqacharoq namoyon bo‘ladi, usta esa, doimo yangi narsa yasaydi
va m ana shu yangil i k rang -barangl ik, i ndividual lik hunar m ahsuli ni s an’at daraj asi ga oli b
chi qishga xizmat qil adi . Bundan tashqar i hunarm and har bir tovarni but unisi cha badii y -
ashyoviy yaxlitlik sifatida olib qaraydi va ishlab chiqaradi. YA’ni unda mazmun ham
shakl ham bir ruhiy dunyo va «bir qo‘lning» mehnati. Dizaynda esa, ashyolar «turli qo‘l»
ishl agan qis mlarni bir mut axass isni n g – diza ynerni ng yaxlit lashtiri shi natij asi da o‘zini
butunisi cha namo yon qil adi . SHu sababli , hunarm andning m ahs uloti
– san’at,
dizaynerning ishi nosan’at estetik faoliyat hisoblanadi. SHunga qaramay, dizayn va
diza ynerni ng ijodi y mehnati Er yuzi da tobora ko‘pa yi b bora yot gan inson z otining
zamonavi y iqti sodi y-maishi y hamda est etik eht i yoj ini, m a’navi y t al abl ari ni qondirishi
bilan muhim hamda e’tiborga loyiq. Texnika estetikasi esa, dizayn nazariyasi sifatida
estetikaning o‘ziga xos turi, usiz bugungi esteti ka fanini to‘liq tasavvur qilib bo‘lmaydi.
San’at – estetik faoliyatning o‘ziga xos turi, sehrli ma’naviy ko‘zgu. Sehri shundaki, san’at asarini
idrok etayotgan odam unda ham shu asarni yaratgan inson dunyosini, ham o‘z dunyosini qadriyatlar
prizmasi orqali ko‘radi; o‘zining qandayligini va qaerdaligini, yutuqlarini va nuqsonlarini, aqlini va
hissiyotlarini aniqlashtirib oladi. Uning estetik mohiyati makon va zamondagi voqelik vositasida go‘zallik,
ulug‘vorlik, fojeaviylik, kulgililik, xunuklik, tubanlik v.b. estetik xususiyatlarni in’ikos ettirishi hamda
Do'stlaringiz bilan baham: | 
