|
226
eslatadi. Bunda avtomobilning tashqi ko‘rinishi bilan mohiyati nihoyatda muvaffaqiyatli
moslashtirilgan: «Matiz» – baliqdek silliq olg‘a intiladigan, «epchil», go‘zal, SHarqda
ishl angan, s harqona mashina.
Qisqasi , bugungi kunda biz diz a yn tufa yli at rofimizdagi t exnikavi y ol amni
odamiylashtirib, o‘zimizga, estetik didimizga moslashtirib borishga erishdik va
eri shm oqdamiz; hoz i r qalami mizdan torti b, kom p yut erimiz gacha, m ashi namizdan tortib,
ko‘ylagimizgacha – hammasi bizni har jihatdan qoniqtirishga qaratilgan.
Dizaynning tub ildizi, mohiyat nuqtai nazaridan, ko‘rgazmali amaliy san’atga (xalq
amaliy san’atiga) borib taqaladi: u ham, bu ham foydalilik, manfaatlilik xususiyatiga ega,
ya’ni ular maqsadga muvofiqlikka emas, maqsadga xizmat qiladi. Lekin xalq amaliy
san’atiga asos bo‘lgan hunar, aytib o‘tganimizdek, san’atga aylanishi mumkin, dizayn
es a, – diza ynli gi cha qol adi. Sabab i s huki, hunarm and -us ta har bir ash yoga, de yl ik,
uzukka, qumg‘onga, xontaxtaga yoki naqshin qutichaga o‘z dunyosini, xaridorga mos
ruhni singdiradi, ya’ni hunarmand -usta yasagan o‘nta mis laganda ustaning o‘n xil ruhiy
holatini, kechinmalarini ilg‘ash mumk in. Dizaynda esa, o‘n minglab yoki yuz minglab
ash yol arga z amonavi y t exnika vosit asida diza ynchi -inj enerning bi r gal gi ruhi y dun yosi
singdiril adi. Ke yi nroq ul ar moderniz atsi ya qilini shi m umki n, l ekin unda ham yana bir
xillik avval gisidan boshqacharoq namo y o n bo‘ladi, ust a es a, doimo yangi nars a yas a ydi
va m ana shu yangil i k rang -barangl ik, i ndividual lik hunar m ahsuli ni s an’at daraj asi ga oli b
chi qishga xizmat qil adi . Bundan tashqari hunarm and har bir tovarni but unisi cha badii y -
ash yovi y yaxlitl ik s ifatida olib qara ydi va ishl ab chi qaradi . YA’ni unda mazm un ham
shakl ham bir ruhiy dunyo va «bir qo‘lning» mehnati. Dizaynda esa, ashyolar «turli qo‘l»
ishl agan qis mlarni bir mut axass isni ng – diza ynerni ng yaxlit lashtiri shi natij asi da o‘zini
butunisi cha namo yon qil adi . SHu sababli , hunarm andning m ahs uloti
– san’at,
dizaynerning ishi nosan’at estetik faoliyat hisoblanadi. SHunga qaramay, dizayn va
dizaynerning ijodiy mehnati Er yuzida tobora ko‘payib borayotgan inson zotining
zamonavi y iqti sodi y-maishi y hamda est etik eh t i yoj ini, m a’navi y t al abl ari ni qondirishi
bilan muhim hamda e’tiborga loyiq. Texnika estetikasi esa, dizayn nazariyasi sifatida
estetikaning o‘ziga xos turi, usiz bugungi estetika fanini to‘liq tasavvur qilib bo‘lmaydi.
Ke yi ngi ikki asrdan ortiq vaqt moba y ni da estetikani faqat s an’at fals afasi si fati da
talqin qilish haqiqatga zid ekani ma’lum bo‘lib qoldi. CHunki asta -sekin «san’at
est etikasi » yonida yana bos hqa «es t etikal ar » pa ydo bo‘l a boshl adi . Ul arning ba’zilarini
est etik faoli yat , estetik soha kabi at a m al ar bil an nomlashga urini b ko‘rdik. Biroq bunda y
yondashuv doimo nazariy chalkashliklarga olib keldi, hozir ham o‘shanday manzarani
ko‘rish mumkin. Masalan, estetik faoliyat deganimizda san’atni tushunamiz, boringki,
unga dizaynni ham qo‘shish mumkin. Le kin tabiatni yoki sportni estetik faoliyat deb
a yt olma ym iz, ul arga taal luqli naz ari yalarni est etika sohasi de yi sh ham qi yi n. CHunki
mohiyatan ular estetik faoliyat emas, balki estetik xususiyatlar namoyon bo‘ladigan
voqelik va ul ar borasidagi naz ari yal arni estetikani ng qisml ari deb atash ham ularga
nisbatan to‘g‘ri emas; bunday atama bilan biz estetika tarixi, estetika nazariyasi, estetik
madaniyat singari fanning «katta -kichik» bo‘limlarini nazarda tutamiz. Ana shunday har
xilliklar ko‘pgina adabiyotlarda, hatto estetika lug‘atida ham tez -tez uchrab turadi
63
.
Ulardan qutulish maqsadida biz estetikaning ikki qatordan iborat turlarga bo‘lgan holda
tasniflashtirishni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. Birinchi qatorni estetikaning eng
miq yosli turi – s an’at est eti kasi, ikkinchi qatorni es a, qol gan barcha, nos an’at estet ik
ob’ektga asoslangan estetik nazariyalar tashkil etadi. Ular – tabiat estetikasi, turmush
estetikasi, mehnat estetikasi, texnika estetikasi va sport estetikasi. San’at estetikasini
alohida, ke yi ngi boblarda ko‘rib chi qishimizni nazarda tut i b, hozi r nosan’at ob’ektl ar
estetikasi qatoridagi estetik nazariyalar turlarini qisqacha nazardan o‘tkazamiz.
63
Қаранг: Эстетика. Словарь. С. 35, 276, 421.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
