Sh. Sodiqova

“B o la jo n ”  tayanch  d astu ri 
B olajon  tayanch  dasturi  m aktabgacha 
m a k tab gach a  ta ’lim  yo sh id agi 
t a ’lim  tizim idagi  barcha  m uassasalar 
b o la la r n i rivijlan tirish n in g 
uchun  bajarilishi  zarur  b o ‘lgan,  m ak- 
m uhim   m an b ai 
tabgacha ta ’lim  yoshidagi  bolalam i
rivoj lan tirish g a q o 'y ila d ig a n  m inim al talablarni  o ‘zida ifoda etuvchi m u ­
him   m e ’yoriy  hujjatdir.  2008-yil  28-sentabrda  X TV   h ay ’at  y ig ‘ilishi- 
n ing  10/4   qarori  bilan tako m illashtirilgan m aktabgacha yoshdagi  bolalar 
riv o jlan ish ig a  q o ‘yilad ig an  D a v lat  talablari  tasdiqlandi.  Bu  D avlat 
ta la b la rin i  am aliyotga  jo riy   etish  zarurati  “B olajon”  tayanch  dasturini 
ishlab   chiqishga  sabab  boTdi.
T ay an ch   dastu m in g   m aqsadi  m aktabgacha  yoshdagi  bolalam i jism o- 
nan  s o g ‘lom,  aqlan v a   m a ’nan  yetuk, jam iyatning  turli  a ’zolari  bilan  fa­
ol  m u lo q o td a   b o ‘la  olishlari,  borliqni  aniq  idrok  etish,  ijtim oiy  m osla- 
sh u v ch a n ,  m illiy  va u m u m in so n iy   qadriyatlarni o ‘zlashtirishlariga q o 'y i­
la d ig a n   davlat talab larin in g  to T iq  bajarilishiga erishishdir.
D a stu m in g   v azifasi  b o lalam i  jism oniy,  aqliy  ham da  ijtim oiy-hissiy 
jih a td a n  kam ol to ptirish;  ulam in g  salom atligini m uhofaza qilish;  bolalar­
n in g   erk in   fikrlashlari  v a  ijodiy  qobiliyatlarini  rivojlantirish;  axloqiy  va 
m a 'n a v iy   jih atd an   h ar  to m o n la m a  barkam ol  boTib  voyaga  yetishlari 
u c h u n   shart-sharoit y aratish d an   iborat.
“B o la jo n ” tayanch  d asturining tuzilm asi:
Kirish
1.  B o lalarn in g  riv o jlan ish  xususiyatlari
2.  Jism oniy riv o jlan ish
3.  M a sh g ‘ulotlar  ja d v a li  (haftalik,  oylik,  1-yarim,  2-yarim   yillik  va 
ja m i  )
4.  Ijtim oiy-hissiy  riv o jlan ish
5.  N utq,  o ‘qish va  savodga tayyorgarlik
6.  B ilish jaray o n i:  a tro f olam   to ‘g ‘risidagi  bilim ga  ega  b o ‘lish va uni 
a n g la sh
7.  F o y dalan ilgan  ad a b iy o tlar (139-140-betlarda)
B.  M a sh g ‘ulotlar m av zu li-taq v im  rejasi yoshlar b o ‘yicha berilgan:
— Ilk  yosh guruh  (2 - 3   yosh),
— K ichik  guruh ( 3 - 4   yosh),
— 0 ‘rta guruh (4 -5   yosh),
— K a tta guruh (5 - 6  yosh),
— M aktabga  tay y o rlo v  g u ru h  (6 -7   y o s h )).
15

---

«B olajon»  tayanch  dasturi  m aktabgacha yoshdagi  bolalarga  4  y o ’na- 
lishda ta ’lim -tarbiya berish m aqsadini k o ‘zda tutgan:
1.  Jism oniy rivojlantirish;
2.  Ijtim oiy-hissiy rivojlantirish;
3. Nutq,  o ‘qish,  savodga tayyorgarlik;
4. Bilish jarayoni, atrofolam  to" g ‘risidagi bilim larga ega b o iis h  va uni 
anglash.
D asturda  jism oniy  rivojlanish  y o ‘nalishi  b o 'y ich a  asosiy  harakatlar 
alohida yoritildi va ular quyidagicha tartiblandi:
>  
A sosiy harakatlarga doir m ashqlar;
>
 
U m um rivojlantiruvchi m ashqlar;
>  
C hiniqtirish v a sogiom lashtirish;
>  
G igiena va  o ‘z-o ‘ziga xizmat.
Ijtim oiy-hissiy rivojlanish vazifasi m ustaqil yo'nalish sifatida dasturga 
kiritildi.  U ning m aqsadi  boiada m illiy  o'zlikni  anglash,  o ‘zi  va  o ‘zgalar 
shaxsini hurm at qilish,  his-tuyg'ularni  ifodalash,  kattalar va tengdoshlari 
bilan m uloqotda m illiy qadriyatlarim izga xos m uom ala odobiga tayanishni 
tarbiyalashdir.  B u  bolaning  ijtim oiy  hayotga  m oslashuvi  bilan  b o g iiq  
b o iib ,  b o ‘lg ‘usi  barkam ol  shaxs  ega  b o iish i  zarur  b o ig a n   fazilatlam i 
tarbiyalashda poydevor b o iib   xizm at qiladi.
Ijtimoiy-hissiy rivojlanish y o ‘nalishi:
>  
ijtim oiy rivojlanish:
 K attalar v a tengdoshlari  bilan muloqot;
>  
hissiy rivojlanish:
 “M en” konsepsiyasi va his-tuyg‘ularini  ifoda- 
lashini  o ‘z ichiga olgan.
D asturda nutq,  o ‘qish va savodga tayyorlash vo'nalishi  alohida,  keng 
ochib berilgan.  U lar quyidagicha tartiblangan:
>  
nutqning tovush m adaniyatini  shakllantirish;
>  
lu g ‘at ishi,  lu g ‘atni faollashtirish;
>  
nutqning  gram m atik tuzilishini shakllantirish;
>  
b o g ian ish li nutqni shakllantirish;
>  
ijodiy hikoya qilish;
>  
badiiy adabiyot bilan tanishtirish;
>• 
o'qish va savodga tayyorgarlik.
Bu  y o ‘nalishga  ilk  bora  bolani  harflar  bilan  tanishtirish,  b o ‘g ‘inlab 
o ‘qish va o ‘z ism ini  bosm a harflarda yozish vazifasi kiritilgan.
Bilish jarayoni,  atrofolam  to ‘g ‘risidagi bilim ga ega b o iis h  va uni an­
glash y o ‘nalishiga quyidagilar kiradi:
16

---

>  
elem entar m atem atik tasavvurlar;
>  
atrofolam  to ‘g ‘risidagi bilim ga ega b o iis h  v a uni anglash;
>  
tasviriy  faoliyat;
>  
m usiqa;
>  
o ‘yin faoliyati.
D astur  m azm un-m ohiyati  bilan  bolalarning  psixofiziologik  kamol 
topish tam oyilidan  kelib  chiqib,  ularning tevarak-atrofdagi  narsa-buyum  
va  voqea-hodisalarga  m unosabati  ham da  turli  faoliyat  sohalari  bilan 
o ’zaro birgalikda harakat qilishlarini nazarda tutadi.
D asturda o ‘zbek xalq  o g ‘zaki  ijodi,  xalq o ‘yinlari,  m usiqasi,  raqslari, 
am aliy  san 'at  asarlari  va  tabiatiga  katta  aham iyat  berilgan.  Shuningdek, 
dasturda  boshqa  xalqlarga  hurm at  hissini  tarbiyalash,  chidam lilik,  sabr- 
toqatlilikni  tarkib  toptirish  nazarda  tutilgan  ham da  bolalarni  m ehr-shaf- 
qat,  intizomlilik,  g o ‘zallikka  xayrixohlikka  o ‘rgatishga  alohida  e ’tibor 
qaratilgan.