Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

3.Болалар жамоасининг шаклланишига ёрдам берувчи омиллар. 
Мактабгача тарбия ёшидаги болаларда жамоатчилик муносабатларининг 
бошланғич белгилари ахлоқий сифатларнинг мураккаб гуруҳидир. Бунга 
болаларнинг дўстлашиш, бирга ўйнаш ва меҳнат қилиш хоҳиши, қобилияти, 
бошқаларнинг хоҳиши қизиқиши билан ҳисоблашиши, бир-бирига ёрдам бера 
олиши, топшириқни виждонан бажариши, нарса ва буюмларни асраши каби 
ахлоқий сифатлар мажмуаси киради. 
Бундай ҳис-туйғу, тасаввур, тушунчалар бола шахсининг ижтимоий 
йўналтирилган ҳолда шаклланишига ёрдам беради, болада инсонпарвар-
ликнинг дастлабки намуналари шаклланишига таъсир этади. Болаларда 
тарбияланадиган ахлоқий хусусиятлар, хулқ-атвор қоидалари орасида 
инсонпарварлик муҳим ўрин тутади. Инсонпарварлик ҳисси ахлоқ меъёрлари ва 
қоидаларини ўргатиш асосида ривожланади. Бунинг учун болаларни яхши 
ишларни қилишга ўргатиб бориш зарур. Тарбиячи кичкина болаларга айрим 
хатти - ҳаракатларни сюжетли ўйинчоқлар билан ўйнаш орқали кўрсатади. 
Шунингдек, тарбиячи болаларни тенгдошлари билан саломлашишга, 
ҳаммаларини янги келган кишининг саломига жавоб беришига одатлантиради, 
касал болага хат ёзишни, унга расмлар юборишни ёки телефон қилишни таклиф 
этади. Боғчада болаларнинг туғилган кунларини нишонлаш анъанаси ўзаро 
муносабатларга самимийлик киритади. Мактабгача тарбия ёшидаги болаларда 
ҳарактернинг иродавий хусусиятлари — ўз олдига мақсад қўйиб, унга эришиш 

---

52 
учун эса ҳар қандай қийинчиликни енгиб, бошланган ишни охирига етказа 
олиш, бирор ишдан ўзини тая билиш, ишда далилликни тарбиялаш зарурдир. 
Болаларнинг кайфияти кўп жиҳатдан боғча ва уйда улар ҳаётининг ташкил- 
этилиши ва мазмунига боғлиқ. Соғлом бола катталар сингари ўзининг 
жисмоний кучига ва умумий ривожланиши даражасига қараб тўлақонли 
яшашга ҳаракат қилади. У хилма-хил кечинмалар, янги тушунча ва 
тасаввурларга ташна бўлади. Бунинг учун тарбиячи болаларни сира ишсиз ва 
машғулотсиз қолдирмаслиги керак. Боғча ёши даврида таълим-тарбия иши 
тўғри амалга ошириб борилса, болаларда аввало, интизомлиликни 
шакллантиришга ёрдам беради. Мактабгача тарбия ёшидаги болаларда 
интизомлиликни ва хулқ маданиятини тарбиялашда қуйидаги шарт-шароитлар 
муҳим: 
 тарбиячи ота-оналарнинг хулқ маданияти, маънавий етуклиги, обрў-
эътибори ҳамда уларнинг ўзаро му- носабатлари;
 болалар яшайдиган хона асбоб-анжомларнинг тўғри жойлаштирилиши;
 болалар гуруҳида, уларнинг ривожланиши, ёш хусусиятига мос бўлган 
ўйинчоқларнинг етарли бўлиши, тарбиялашда боланинг онглилигига 
асосланиш;
 тарбиячининг болалар гуруҳида илтифотлилик ҳолатини шакллантириш, 
уларни тозалик ҳамда озодаликка ўргатиб бориши.
Демак, таълим-тарбия ишини тўғри амалга ошириб борилса, болаларда бундай 
сифатларнинг ҳаммаси муваффақиятли шакллантирилади.