Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

5-мавзу. Болалар жамоаси бола шахсини 
шакллантиришнинг муҳим шарт- шароитлари 

---

50 
бир мақсад асосида интиладиган, ҳаракат қиладиган ва ўзи ҳамма куч-
ғайратини ижтимоий фаолият, меҳнатга сарф қиладиган бўлишини талаб этади. 
Жамоани тушуниш, уни ҳис этиш ҳамда шахсни шакллантиришдаги ўрни ва 
ролини тўғри баҳолай олиш, инсон фикрини ҳурматлаш, жамоанинг муносиб 
аъзоси бўлишга интилиш ҳар бир шахс учун муҳимдир. Болалар жамоасини 
шакллантириш узоқ вақтни талаб этадиган мураккаб жараёндир. Дастлаб 
биргаликдаги фаолият кўпинча дунё билан боғлиқ бўлган фаолиятга 
бирлашади. Бу бирлашиш беқарор, қисқа муддатли бўлиб, тез бузилади. Бундай 
дастлабки бирлашишнинг биринчи ташкилотчиси тарбиячидир. Чунки у 
болаларга биргаликда ўйнашни таклиф этади. Болалардан биттаси 
ўйинчоқларни юкласа, иккинчиси ташийди, учинчиси юкни туширади. 4-5 қиз 
қўғирчоқ билан “Оила” ўйинини ўйнайди, тарбиячи эса уларга ролларни 
тақсимлашда ёрдам беради ва ҳ.к. 
2.Бола шахсини тарбиялашнинг шарт - шароитлари. 
Тарбиячи болаларни бир гуруҳга бирлаштиришда уларнинг ўзига хос 
хусусиятларини эътиборга олади, чунончи, битта гуруҳга серҳаракат ва 
бошқасига пассивроқ болаларни бирлаштиради. Иккинчи хусусияти: болалар 
жамоасининг барқарор бўлишини таъминлашдир. Бу даврга келиб болалар анча 
мустақил ҳамда ташкилотчилик қобилиятини эгаллаган бўладилар. Жамоада 
қатнашувчилар сони 8—10 кишига етиб қолади. Биргаликдаги фаолият 
жараёнида ўйин ва меҳнатдан кенг фойдаланилади. Бу босқичда тарбиячининг 
вазифаси ҳамма болаларда ташкилотчилик қобилиятини шакллантиришдир. 
Машғулот ўтказаётган жараёнда унинг ўзи ҳаммага кўриниб туриши, овози 
баландроқ ва ҳамма учун тушунарли бўлиши керак. Тарбиячи шундай 
машғулот жараёнида ўртоқларининг ишини таҳлил қилишга жалб этиш орқали 
болаларни изланувчанликка, ҳақиқатгўйликка ўргатади ҳамда болаларнинг ўз 
тенгдошларига хайрихоҳ муносабатда бўлишини таъминлайди. Болалар 
жамоасини шакллантириш ахлоқий тарбия билан чамбарчас боғлиқдир. 
Болалар ўз хулқларининг жамоа манфаати билан боғлиқлиги ҳақидаги баҳони 
эшитадилар. Бола жамоа фикри ва баҳси билан ҳисоблашса, ўзининг жамоа 
учун зарурлигини сезса, у билан ғурурланса, умумий ҳаётнинг ёқимли ва 
қувончли бўлиши учун интилса, бу жамоанинг етарли даражада 
шаклланганлигидан далолат беради. Бола келиши билан болалар жамоасининг 
аъзоси бўлиб қолади, у бошқа болалар билан ўйнаши меҳнат қилиши, керак 
бўлса ён босишни ўрганиб олади. Тарбиячи ҳар бир боланинг қобилиятини 
алоҳида баҳолаб бориши керак. Кейинчалик жамоада ҳаёт тажрибасининг 
тўпланиши натижасида “мен”, “меники” тушунчасининг ўрнини “биз”, 
“бизники” деган тушунчалар эгаллайди. Бу эса болаларнинг ўзини жамоа 
аъзоси деб тушуниб олганидан ва ўз шахси манфаатини умумий мақсадга 

---

51 
бўйсундира оладиган давридан бошланади. Яхши ўртоқ бўлиш — бу бошқалар 
билан ўзини бир қаторда тутиш, улар тўғрисида ғамхўрлик қилиш, шу билан 
бирга сен ёлғиз эмассан, сен тўғрингда бошқалар ҳам ўйлайди, сенга бошқалар 
ҳам ғамхўрлик қилади деган маънони англатади. Болалар жамоасини 
шакллантириш учун маълум шарт-шароитлар зарур ҳисобланади. Булар: 
боғча ходимларининг ўзаро ҳамжиҳат бўлиши;
болалар ҳаётини ташкил этиш;
ўйинчоқларнинг болалар ёшига, қизиқишига мос келиши ҳамда микдор 
жиҳатдан ҳам болалар сонига тўғри келиши;
болаларда ўзаро аҳиллик, ғамхўрлик, жймоатчилик, инсонийликни 
тарбиялашга ёрдам берувчи машғулотлар;
болалар учун ҳар хил қизиқарли фаолиятларни ташкил этиб бориш;
оила билан мустаҳкам алоқа ўрнатиш;
болаларга хулқ-атвор меъёрлари ва қоидаларини ўргатиб бориш;
болалар ўртасида ижобий хайрихоқлик муҳитини яратиш.
Демак, мактабгача тарбия ёшидаги болалар жамоасига ҳар доим катта 
одам раҳбарлик қилади. Бунда болаларнинг ҳаракатлари маълум томонга 
йўналтирилади, бошқарилади.