11
) kuch, m asofa va ish;
12
) q u w a t, vaqt va ish;
13) kuch, yelkaning uzunligi va q u w a t m om enti.
M asalalam i tenglam a tuzib yechishda n o ‘m alum m iqdorlarni turlicha
belgilash, y a ’n i asosiy m iq d o r qilib n o m a ’lu m lard a n istalgan birini
olish m um kin. Asosiy qilib olinadigan va h a rf b ilan belgilanadigan
n o m a ’lum ni tanlash ixtiyoriy bo'lishi m um kin.
N o m a ’lum m iqdo m i tanlashga qarab tuziladigan tenglam a h a r xil
b o 'lad i, am m o m asalaning yechim i b ir xil b o 'lad i. Fikrim izning dalili
sifatida quyidagi m asalani tu rlich a usul bilan yechib ko'raylik.
1-
masala. Ikki idishga 1480 litr suv sig'adi. Birinchi idishga ikkinchi idishga
qaraganda 760 litr suv ko'p sig'sa, har qaysi idishga necha litr suv sig'adi?
226
Y echish.
I usul.
1. B e l g i l a s h :
xt
— ikkinchi idishdagi suv bo'lsin, u holda (x + 760)
— birinchi idishdagi suv bo'ladi.
2. Taqqoslanuvchi miqdorlar: I va II idishdagi suvlaming miqdori x va
(x+760),.
3. Tenglama tuzish:
x
+
x
+ 760 = 1480.
4. Tenglam ani yechish. 2x+ 760=1480,
2x=1480-760,
2x=720.
*=720:2=360 litr. Bu ikkinchi idishdagi suv x=360+760=1120 litr, birinchi
idishdagi suv.
5. T e k s h i r i s h . 360 + 360 + 760 = 1480.
1480 = 1480.
I I
usul.
Belgilash. x, — birinchi idishdagi suv bo'lsa, u holda
(x —
760),
ikkinchi idishdagi suv bo'ladi.
2. Taqqoslanuvchi miqdorlar. I va II idishdagi suvlaming miqdori.
3. Tenglama tuzish.
x
+
x —
760=1480.
4. Tenglamani yechish. 2x—760=1480,
2x=
1480+760=2240.
x=2240:2=1120 litr, birinchi idishdagi suv, x = l 120-760 =360 litr,
bu ikkinchi idishdagi suv.
5. Tenglamani tekshirish.
x+;r-760=1480,
1120+360=1480,
1480=1480.
II I
usul.
1. B e l g i l a s h . Faraz qilaylik, birinchi idishga
x
1 suv sig'sin,
ikkinchi idishga esa
у
1
suv sig'sin.
2. Taqqoslanadigan miqdorlar. Birinchi va ikkinchi idishlardagi suv
miqdorlari va ularning o'zaro farqi.
fx + у =
1480,
3. Tenglama tuzish. j
x
_
_
x + y =
1480,
4. Sistemani yechish.
neLri
=>
3
x
- 760 =
y.
Ix + x -
760 = 1480,
J 2x = 1240,
lx = U 2 0 ,
> {
x - 7 6 0
= y.
>
] x - 7 6 0 = y. _ > {
у
= 360.
5. T e k s h i r i s h .
1120 + 360 = 1480,
1480 = 1480,
1120 - 760 = 360,
360 = 360.
2-masala.
Ikki traktor birgalikda ishlab bir maydonni
6
soatda haydab
bo'ladi. Agar I traktorchining yolg'iz o'zi ishlasa, bu maydonni II traktorchiga
nisbatan 5 soat tez haydab bo'ladi. Bu maydonni har qaysi traktorchining
yolg'iz o'zi necha soatda haydab bo'ladi?
Y e c h i s h .
1.
Belgilashlar. Agar I-traktorning yerni haydash uchun sarflagan vaqtini
x soat desak, u holda II-traktorning yerni haydash uchun sarflagan vaqti "
(x + 5) soat bo'ladi.
227
—
II - traktoming 1 soatdagi ishi.
x + 5
2. Taqqoslanadigan miqdorlar. — va ——г
X
X
^ 3
Do'stlaringiz bilan baham: |