2
jt—3sinbc=a,
2tgx+3-3tg
2
jc
=a(
1 +tg
2
x),
tg2x(a$-3)-2tgx+(a-3)=0,
1 ± VlO - a
2
te 4 , 2 =
a +
3
I
-------
j
Agar M< VlO bo'lsa, a, =
arctg
— —^
a
+
kn, k e Z .
Agar
a==—3
a +
3
bo'lsa, sin2x+30052*=-3 bo'ladi.
2simccosx+3cos
2
x+3cos
2
;c—3=—3,
2sinjccosjc+6cos
2
jc=0,
cosx(sinjc+3co&x)=0,
1)
cosx=0,
siruc+3co&x*0,
jc
=
+kn, keZ;
2)
cosx/0,
siruc+3cosx=0,
x
2
=arctg(-3)+fai,
keZ.
I
-------
2
Javobi:
Agar |а
|<л/10
(a*- 3) bo'lsa,
a
=
arctg
— ——— — + k n ,k e Z ,
a +
3
agar ( a * - 3) bo'lsa,
x = — +kn, keZ.;
agar |a|>VlO
bo'lsa, tenglam a
yechimga ega emas.
5- misol.
sin
6
x+cos
6
x=a(sin
4
jc+cos
4
jc) tenglamani yeching.
Y e c h i s h . sin
4
x+cos‘,x=(sin
2
x+cos
2
x)
2
—2sin
2
xcos
2
x=
1
—2sin
2
xcos
2
x,
sin
6
x+cos
6
x=(sin
2
x+cos
2
x)
3
—3sin
4
xcos
2
x -3 sin
2
x-cos
4
x ) = l—3sin
2
jccos
2
jc,
1 - 3sin
2
xcos
2
x=a( 1 -2 sin
2
xcos
2
x),
1—3sin
2
Jccos
2
Jc=a—2asin
2
jccos
2
Jc,
220
sin
2
x co s2x
a
- 1
2 a - 3 ’
sin
2
2x=4-
f l
- 1
2 a - 3
a
- 1
Agar bunda 0<4-„— - <1 bo'lsa, tenglama m a’noga ega bo'ladi. Bu
l a — 5
1
3
3
tengsizlikni yechsak,
2
~ ^
bo'ladi. Agar
a=—
bo'lsa, 1—3sin
2
xcos
2
x= — -
3
-3sin
2
xcos2x hosil bo'ladi, bundan 1 = —
tenglik hosil bo'ladi, buning
bo'lishi mumkin emas.
1
Agar -
bo'lsa, * ~~ ±
2
arcsin
a
- 1
2 a - 3
k n
Agar
a< —
va
a>
1 bo'lsa, yechim yo'q.
3x
.
. x
6
-misol. sin — + sin
x - m
sin —
tenglamani yeching.
Y e c h is h . s m |x + | = s in x c o s ~ + c o s x s i n ^ , bunga ko'ra
X
.
X
.
X
„
sin x + s m x c o s — + c o sx sm — - m s m — =
0
,
2
2
2
X
\
X
s in x |
1
+ c o s— + sin — (cos x -
m) =
0
,
. x
sin —
2
2 cos — + 4 cos
2
— - 1
- m
2
2
=
0
.
1
) s i n ^ =
0
, x =
2
kn, k e Z ;
>
2
x
»
x n
.
n
x
- l ± V 5 + m -4
2
) 4cosz — + 2 cos — - (1 +
m)
= 0,
cos — ---------------------
2
2
2
4
a)
c o s ^
m - 4 ,
bunda quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
221
5 +
Am >
О,
-1 ± V5 + 4
m
< 1 .
Bu tengsizliklarni yechsak,
~ —^ m < 5
hosil bo'ladi. Bu shartga ko'ra
x
= ±2 arccos —— V
+
4kn, k e Z;
x
-1 -
yj5 + 4m
b) C0S- = -----------------
^
—
1
± -n/5 + 4
m
„
Bu yechilsa,
jc = ± 2
arccos
------------
-
------------+
4 k n , к e Z , - ~ < m <
1 .
4
«v
4
Javobi:
Agar
- —< m < \.
bo'lsa,
x
=2I
ck
, keZ.
, »
- l± > /5 +
4m
,
„
.
,
, ,
х1Ъ
= ± 2 arccos
---------
+4kn, k e Z ,
Agar l, „
- I
+ yj5 + 4m
..
,
„
xy=2kn, k e Z x2 =
±2 arccos-----------------+ 4
kn, k e Z ,
A gar«i> 5,
m<- - -
bo'lsa,
x=2kn, keZ.
18-§. Trigonometrik tenglamalar sistemasini yechish
Tarkibida trigonom etrik funksiyalar qatnashgan bir n ech a tenglam a
trigonom etrik tenglam alar sistemasini hosil qiladi. Trigonom etrik tengla
m alar sistem asini yechish tenglam adagi n o 'm alu m larning shu ten gla
m alar sistem asini qanoatlantiradigan qiym atlarini topish dem akdir. Ikki
n o m a’lumli ikkita tenglam a sistemasining yechim i deb, n o m a ’lum larning
ikkala tenglam ani h am qanoatlantiradigan ju ft qiym atlariga aytiladi.
1
- misol.
n
X + у =
4
tenglamalar sistemasini yeching.
tgx + tgy =
1
222
Y e c h is h .
У = ~ ~ х ,
tgx + tg
£ - ; c W .^ t e r D
.Q ;
4
I
1 +
tgx
a) tgx
=
1
,
x = ~ + кл, у = - к л , к e Z;
b) tgx = 0, х = кл, у -
—
кл, к e Z.
4
Javobi:
I
71
x, =
nk
+ —,
x2
=
лк,
у ,
=
- л к,
cos(x +
у)
1
у> = ----
лк, к е Z.
2
4
2-misol.
cos(x
- у )
9
sin
х ■
sin у = -
3
1
tenglamalar sistemasini yeching.
cosx cos
у
- s in x sin
у _
1
cos x cos
у +
sin
x
sin
у
9
Y e c h i s h .
cos
x
cos
у
8
10
5
— cos
x
cos у = — cos
X
cos V = — ,
9
27
12
1
= —i—
3
9L
1
cos x cos у + -
cos x cos у + -
3
COS x
cos
у -
1
3J
1
1
1
cos
X
cos у = - + — + — cos
X
cos y,
3
27
9
cosxcosy = —
12
sinx sin у =
1
cos x cos у - sin x sin у =
12
cos x cos у + sin x sin y = —
4
cos(x + y) = ---
12
cos(x - y) = —
x + у =
2
^л- ± arccos —
u.
3
x - у =
± arccos —
223
х = ж(ку
+
к}) ± —
1
3
arccos — + arccos —
12
4
,
4 , i
з
- y f r n i
n(k{
+ kq,)
± - arccos — ——
y = n(kl ~ k 2) ± ^
1
3'
arccos----- arccos-
12
4,
П
1
4 ,1
З+л/ЙЮТ
=
л(к { - k
2
) ± -
arccos— ——
3-misol.
Y e c h is h .
sm
x +
sin
у = a
x + у = 2b
tenglamalar sistemasini yeching.
.
x + y
x - y
2
s m ----- - c o s ------ =
a
[x + y = 2b
x - У
_
2
cos
x - y
2
sin
b
x - y = 2 k n - 2 ±
arccos
2
sinZ>
b
a
,
3
b
a
,
,
„
v = — arccos------ +
kn,
x =
— + arccos
+
кл, k e Z.
2
sin
b
2
sin
b
1
) agar
b
=
0
,
a *
0
bo'lsa, sistema yechimga ega emas.
a
2
sin
b
3) agar b=0,
a—
0 bo'lsa, sistema cheksiz ko‘p yechimga ega.
2
) agar
b Ф
0
,
^
1
bo'lsa, sistema yechimga ega.
M USTAQIL YECHISH UCHUN M ISOLLAR
Tenglamalar sistemasini yeching.
V 3 -1
1
.
sin
x
sin
у =
cosx cos у
4
’
V3 +
1
Javobi: j
:
x
= 45°,
у
= 15°.
2
.
I sin
x :
sin
у
I cos
x :
cos
у
= л/
0
Д
Javobi: x -
60°,
у
= 45°.
224
{
sin
x
= V
2
sin у,
V c . f i Igy.
Javobi: x = 45'- У ~ ж
4.
5.
6
.
7.
1
s m x + co sv = -
2
.
2
2
1
Javobi: x =
0°,
у
= 60°
sin
x
+ cos
у =
- .
Х + У = 1 '
j
A-
*
*
Javobi:
x =
7
,
У = ~-
s in x + c o sy = l.
6
j
n
x ~ y ~~6’
J
1
•
Л
Javobi: x =
—, у = —.
sin x co sy = 0,75.
3
0
2
x + y = -яг,
r
t
я
1
Javobi: x = — ,
y = —.
s m x s in y = - .
12
4
2
19-§. Masalalarni tenglama tuzish bilan
yechish metodikasi
M asala — bu kundalik hayotim izda uchraydigan vaziyatlarning tabiiy
tildagi ifodasidir. M arala asosan u ch qism dan iborat b o ‘ladi.
1. M asalaning shaiti — o'rganilayotgan vaziyatni xarakterlovchi m a ’-
lum va n o ‘m alum m iqdoriy qiym atlar h a m d a u lar orasidagi m iqdoriy
m u n o sabatlar haqidagi m a’lum ot dem akdir.
2. M asalaning talabi — m asala shartidagi m iqdoriy m unosabatlarga
nim an i to p ish kerakligini ifodalash dem akdir.
3. M asalaning operatori — m asala talab ini bajarish u c h u n shartdagi
m iqdoriy m unosabatlarga n isbatan bajariladigan am allar yig‘indisi.
T englam a tuzish orqali m asala yechish, m asala talabida so 'ralg an
m iq d orni im koniyati boricha b iro r h a rf bilan belgilash, m asala shartida
qatnashayotgan boshqa m iqdorlarni belgilangan h a rf orqali ifodalash,
m asala sh a rtid a k o ‘rsatilgan m iq d o riy m u n o sa b a tla rn i, am allarn in g
I S - S. Alixonov
225
m an tiq an t o ‘g‘ri ketm a-ketligi orqali ifodalaydigan tenglam a tuzish va
u n i yechish orqali m asalaning talabini bajarish dem akdir.
M asalalam i tenglam a tuzish orqali yechishni quyidagi ketm a-ketlik
asosida olib borish m aqsadga muvoflqdir.
1. M asala talabida so ‘ralgan m iq d om i, y a’ni n o m a ’lum m iqdorni
h a rf bilan belgilash.
2. Bu h a rf yordam ida boshqa n o ‘m alu m lam i ifodalash.
3. M asala shartini qanoatlantiruvchi tenglam a tuzish.
4. Tenglam ani yechish.
5. Tenglam a yechim ini m asala sharti b o ‘yicha tekshirish.
M aktab m atem atika kursida tenglam a tuzish orqali yechiladigan
m asalalar k o 'p in ch a u ch ta h a r xil m iqdorlarni o 'z a ro bog‘liqlik m u n o -
sabatlari asosida beriladi. C hunonchi:
5>1> Do'stlaringiz bilan baham: |