Oz tilim – o‘zbek tilim

So‘z 
Gap 
Qish, qor, oppoq, qoplanmoq 
Qish. Hamma yoq oppoq qor bilan 
qoplangan. 

---

 
101 
Maqsad,erishish, bilim,  ishchanlik  
 
Ko‘zlangan maqsadga erishish 
uchun bilim qatori o‘sha darajada 
ishchanlik ham kerak.                     
 
Gaplar ifoda maqsadiga ko ‘ra to ‘rt xil (darak, so ‘roq, buyruq, istak) 
bo‘ladi. 
 
Darak gap 
Harakatchan kishilar, odatda, omadli bo‘ladilar. 
So‘roq gap 
Sen general bo‘lishni istamaysanmi? 
Buyruq gap 
Tungi soqchilikda sergak bo‘l. 
Istak gap 
Qani endi, dunyodagi barcha bolalar baxtli bo‘lsa.  
   
 
 
 
 
Savol va topshiriqlar: 
1.To‘rtta darak gap tuzing. Tuzgan gaplaringiz harbiy daraja va 
unvonlar bilan bog‘liq bo‘lsin. 
2.Bu gaplarni so‘roq, buyruq va istak gaplarga aylantiring. 
        3.Quyidagi gaplarni ko‘chiring.  
  
I. Biron-bir ishni bajarmayman deb ko‘ngilga keltirdingizmi, shu paytdan 
boshlab uni amalga oshirish siz uchun g‘oyat mushkul bo‘lib qoladi. (B. Spinoza) 
Ikkilanish, kuchni yo‘qotish demakdir. (O. Balzak)  Yutuq aksariyat dadil harakat 
qiluvchilarga nasib etadi, jur’atsiz, hadeb oqibatini o‘ylayveradigan kishilarning 
esa ishi chappasidan ketadi.  (J. Neru)  Istakning o‘zi yetarli  emas, harakat qilish 
kerak. (I. Gyote) So‘z hamisha ishga nisbatan botirroq bo‘ladi. (F. Shiller) 
II. Sen bahorni sog‘inmadingmi? (A. Oripov) Dedi: qaydinsen, ey majnuni 
gumrah? (A. Navoiy) Dezdemona, men senga bergan ro‘molcha qani? (V. 
Shekspir) Yaxshi ho ‘kiz birov yetaklasa, ketaveradimi? (A. Qahhor)   
 III.Ayrilmas qo‘shningga uyatli so‘z aytma. 
      Dindan chiqsang ham, eldan chiqma. 
      Dushmanni yengmoqchi bo‘lsang,  
do‘stingni ehtiyot qil. 
Avval o‘z aybingni bil, so‘ngra boshqadan kul. 
Bolta bo‘lsang – ur, 
Kunda bo‘lsang – chida. 
 
IV. Orzum shul: o‘chmasin yongan chirog‘ing. (A. Oripov) Ey Vatan! 
Polvonlaring bor bo‘lsin! Uyg‘oq bo‘lsin! (Y. Eshbek) Bizning loyihamiz tanlovda 
yutib chiqsa. (O. Yoqubov)  Sochlari oq, xasta bo‘lsa ham, orangizda onam 
bo‘lsaydi… (Qo‘shiqdan)  
 

---

 
102 
 
 1. Quyidagi so‘zlar ishtirokida gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlarini hosil 
qiling: 
 
Insoniyat, yo‘llar, borsa, yagona, har bir, xalq, tarz, jami,  o‘z, ulush, iborat, 
faqat, fikrlash, narsa, munosabat,  din, til, muhim, muammo,  ma’naviy,  tosh,  
isbot, she’riyat, singil, aql, ota, baliq, tuproq,  egallamoq, teri, qizil, o‘choq, vatan, 
yo‘lbars, yashil, sen,  ma’lum, juda, bilim, qurbaqa, bir, malol, bog‘, lazzat, ko‘z,  
soat, ilm,  kecha, ibodat, dars, hamma, dil, savol, kitob, kerak, yurmoq, sekin, ko‘p. 
                   
 
 
 
                          
2. Endi tuzgan gaplaringizni so‘roq gaplarga aylantiring. Namuna: 
 
Mehnat bizning zamonda buyuk huquq va buyuk burchdir. – 
Nima bizning zamonda buyuk huquq va buyuk burch bo‘ladi? 
Mehnat bizning zamonda buyuk huquq va buyuk burchmi? 
Mehnat bizning zamonda buyuk huquq va buyuk burchdir?