Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 

6-MAVZU. KRIMINALISTIK TRASOLOGIYA 

 

---

 

76 

Trasologiya  tushunchasi,  izlarning  tasniflari.  Qo‘l  barmoq  izlari. 

Oyoq  va  poyabzal  izlari.  Buzish  qurollaridan  qolgan  izlar.  Transport 

vositalarining  izlari.  Izlarni  ko‘zdan  kechirish  va  protsessual 

rasmiylashtirish. Trasologik ekspertiza hal qiladigan masalalar. 

 

Trasologiya tushunchasi va izlarning tasniflari 

 

Trasologiya  so‘zi  fransuzcha  “la  tras”  -  iz,  grekcha  “logos”-

ta’limot  so‘zlarining  birikuvidan  hosil  bo‘lib,  “izlar  haqidagi  ta’limot” 

degan ma’noni anglatadi. Trasologiya jinoyatlarni fosh qilishda va unga 

qarshi  kurashda  qo‘llaniladigan  kriminalistik  texnikaning  muhim 

sohalaridan biridir. 

Kriminalistikada izlar ikki guruhga ajratiladi:  

Hodisa  yoki  uning  ayrim  holatlari  inson  ongiga  singib  xotirasida 

saqlanadi va ma’lum vaqtlarda ma’lumot-axborot shaklida tiklanadi. Bu 

xildagi izlarni shartli ravishda xotiraviy izlar desa bo‘ladi. Izlarning bu 

turi  sub’ektiv  xarakterga  ega  bo‘lib  insonning  sezish,  qabul  qilish, 

tafakkur  qilish,  xotirasida  mustahkam  va  uzoq  muddatgacha  saqlash 

qobiliyatiga,  shuningdek,  boshqa  jismoniy  va  ruhiy  xususiyatlariga 

bog‘liqdir. 

Moddiy izlar – jinoiy hodisa bilan bog‘liq bo‘lgan turli harakatlar 

natijasida bir ob’ektdan ikkinchi ob’ektda uning ma’lum qismidan aksi, 

modda  qoldig‘i  yoki  boshqa  o‘zgarish  alomatlari  qoladi.  Izni  hosil 

qiluvchi ob’ekt izni o‘zida aks ettiruvchida faqat kontakt bo‘lgan tashqi 

tuzilishining  biror  qismidangina  iz  qoldiradi.  SHu  asosda  iz  hosil 

bo‘lishida  ikki  ob’ekt  o‘zaro  munosabatda  bo‘lib,  birinchisi  izni  hosil 

qiluvchi,  ikkinchisi  izni  o‘zida  aks  ettiruvchi  ob’ektlar  guruhini  tashkil 

qiladi. 

Izlarni hosil bo‘lish mexanizmi deyilganda, bir ob’ektning ikkinchi 

bir  ob’ektda  o‘z  tasvirini  qoldirish  jarayonini  tushunish  kerak.  Ular 

individualligi va o‘ziga xos xususiy belgilariga ega. Ana shu belgilar bir 

ob’ektning ikkinchi ob’ektga ta’siri natijasida iz hosil qiladi. 

 

E'tibor  qiling!  Izlar  haqidagi  ta'limot  deganda,  keng  ma'noda  jinoyat 

sodir  qilish  natijasida  vujudga  keladigan  barcha  o'zgarishlar 

to'g'risidagi  bilimlarni  tushunamiz.  Izlar  jinoyat  sodir  etilgan  joyda, 

jinoyatchining badanida va kiyimida hosil bo'ladi. 

---

 

77 

 

Jinoiy hodisa bilan bog‘liq bo‘lgan barcha izlar – qoldiq moddalar, 

turli  o‘zgarishlar,  ob’ektning  bo‘laklari  kabilarni  o‘z  ichiga  oladi.  Iz 

hosil  qiluvchi  predmet  –  buyumning  tashqi  individual  tuzilishi  aks 

etilgan  izlargina  trasologik  tekshiruv  predmeti  bo‘laoladi.  Bu  masala 

trasologiyaning  asosiy  vazifasi  bo‘lgan  ob’ektlarning  izlari  asosida 

uning  aynanligini  yoki  ma’lum  bir  guruh  (tur)ga  mansubligini  aniqlash 

tushunchasidan kelib chiqadi. 

Trasologik  izlarning  tasnifi  ularni  hosil  qiluvchi  ob’ekt  turlari 

bo‘yicha ham xilma-xildir. Odamning qo‘l, barmoq, yalang oyoq izlari, 

poyabzal izlari, ba’zan tish va lab izlari ham uchraydi.  Jinoiy harakatni 

sodir  etishda  turli  to‘siqlarni  buzish  uchun  asbob-qurollar  ishlatiladi, 

bularni  buzish  qurollaridan  qolgan  izlar  deb  ataladi.  Transport 

vositasining g‘ildiraklari va turli qismlaridan qoladigan izlar ham bor. 

Ekspertiza  tekshiruvlari  ham  ana  shu  guruhlarga  tegishli  bo‘lgan 

izlarning  xususiyatiga  qarab  o‘tkaziladi.  Ob’ektlardagi  izlarning  hosil 

bo‘lish  mexanizmini  va  iz  qoldirgan  ob’ektlarning  aynanligini  aniqlash 

trasologik tekshiruv orqali bajariladi. 

Izning  hosil  bo‘lish  xususiyati  uning  alomatlari,  shakli,  o‘lchovi, 

qoldiqlari  va  boshqalarini  o‘rganish  orqali  aniqlanadi.  Mazkur 

tekshiruvga  bevosita  izni  o‘zida  aks  ettirgan  ob’ektni  o‘rganish  bilan 

erishiladi.  Ob’ektning  fotosurati,  nusxasi  faqat  yordamchi  vosita  rolini 

o‘ynaydi.  SHu  bilan  birga  jinoiy  ish  materiallarini  ko‘zdan  kechirish 

bayonnomasi,  fotosuratlari  va  chizmalari  tekshiruvni  bir  muncha 

engillashtiradi.