1- кисм indd

3.1-расм. Меҳнат бозорининг таркибий қисмлари
Меҳнат соҳасидаги давлат бошқарувини Ўзбекистон Республикаси 
Бандлик ва меҳнат вазирлиги ҳамда унинг ҳудудий органлари амалга оширади.
Иш кучига талаб

---

85
3.2. Меҳнат бозорининг шаклланиш шарт-шароитлари
Қуйидагилар иш берувчи бўла оладилар:
1) корхоналар, шу жумладан, уларнинг алоҳида таркибий бўлинмалари ўз 
раҳбарлари тимсолида;
2) мулкдорнинг ўзи айни бир вақтда раҳбар бўлган хусусий корхоналар;
3) ўн саккиз ёшга тўлган айрим шахслар қонун ҳужжатларида назарда 
тутилган ҳолларда;
4) Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган 
тартибда ходимлар ёллайдиган якка тартибдаги тадбиркорлар.
Иш берувчилар жамоат бирлашмаларига бирлашишга ҳақлидирлар.
3.1-расм. Меҳнат бозорининг таркибий қисмлари
Меҳнат соҳасидаги давлат бошқарувини Ўзбекистон Республикаси 
Бандлик ва меҳнат вазирлиги ҳамда унинг ҳудудий органлари амалга оширади.
Иш кучига талаб
Давлат бозор муносабатларининг субъекти сифатида қуйидаги функция-
ларни бажаради (3.2-расм):
– ижтимоий-иқтисодий функциялар – иқтисодиётнинг барча тармоқларида 
иш жойлари яратилишини рағбатлантириш орқали иш билан бандликни 
таъминлаш;
– қонунчилик функциялари – ижтимоий меҳнат соҳасига доир норматив-
ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва ижросини таъминлаш;
– тартибга солувчи функциялар:
а) меҳнат бозорини билвосита усуллар билан тартибга солиш;
б) бозор субъектларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаш;
г) иш билан бандлик дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
д) меҳнат бозори субъектлари ўртасида ҳар йилги Бош ва тармоқ 
келишувларини тузиш;
– ҳимоя қилиш функцияси – меҳнат бозори субъектларининг ҳуқуқларини 
ҳимоя қилиш;
– иш берувчи функцияси – давлат корхоналари, ташкилотлари ва муасса-
салари;
– ҳакамлик функцияси – ёлланма ходимлар билан иш берувчилар ўртаси-
даги меҳнат низоларини ҳал қилиш.
3.2-расм. Давлатнинг бозор муносабатларининг субъекти сифатидаги 
функциялари

---

III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
86
Меҳнат бозори амал қилишининг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республи-
касининг Конституцияси, Меҳнат кодекси, «Аҳолини иш билан таъминлаш 
тўғрисида»ги қонун, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармон ва 
қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари-
да мустаҳкамлаб қўйилган. Уларда фуқароларнинг меҳнат қилиш, эркин иш 
танлаш, ҳаққоний меҳнат шартлари асосида ишлаш ва қонунда белгиланган 
тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқларининг кафолатлари белгилан-
ган.
Меҳнат бозорининг конъюнктураси дейилганда, меҳнат бозорида иш ку-
чига талаб ва унинг таклифи нисбати тушунилади. Шу маънода меҳнат бо-
зори конъюнктурасининг иш кучи таклифи ортиқчалиги, иш кучи таклифи 
камлиги ҳамда иш кучига талаб ва унинг таклифи мутаносиблиги турлари 
фарқланади.
Меҳнат бозорининг инфратузилмасига унинг амал этишини таъминлайди-
ган ташкилотлар (иш билан бандликка кўмаклашувчи давлат ташкилотлари, 
шунингдек, хусусий иш билан бандлик хизматлари, жамғармалар, молия ва 
суғурта муассасалари, иш жойлари тўғрисида маълумот банклари, статистика 
ахборотлари ва бошқалар) киради.
Меҳнат бозори назариясида у турли белгилари бўйича таснифланади. 
Ушбу белгиларни умумлаштирган ҳолда уларни қуйидагича гуруҳлаш мум-
кин (3.3-расм): 
1.