|
3.2. Меҳнат бозорининг шаклланиш шарт-шароитлари
Ўзбекистонда меҳнат бозорини шакллантириш борасида «Аҳолининг иш
билан бандлиги тўғрисида»ги Қонун (1992 йил) ҳамда Ўзбекистон Респуб-
ликасининг Меҳнат Кодекси (1996 йил) муҳим ҳуқуқий асос ҳисобланади.
Мазкур қонун ҳужжатларида ишсизлик, иш билан бандлик шаклини танлаш
ҳуқуқи, ишсизликдан ижтимоий ҳимоя қилиш кафолатлари эътироф этилган.
«Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси
Қонунига мувофиқ, давлат бошқарув органлари меҳнат ресурсларидан
самарали фойдаланиш ҳамда уларнинг иш билан бандлигини таъминлаш
соҳасида қуйидаги ваколатларга эга:
– меҳнат бозорини барпо этиш ва ривожлантиришни таъминловчи тузил-
мавий, молиявий, кредит, инвестиция ва солиқ сиёсатини амалга оширишга
доир тадбирларни ишлаб чиқиш;
– иқтисодиёт тузилишини таҳлилий тадқиқ этиш, меҳнат бозори ҳолати
ҳамда аҳолини иш билан таъминлаш соҳасидаги ҳолатнинг истиқболини
белгилаш, бу соҳада давлат статистика ҳисоби ва ҳисоботини юргизиш;
III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
82
– аҳолини иш билан таъминлаш дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга
ошириш;
– фуқароларнинг иш билан таъминланиши соҳасидаги ҳуқуқий ва қонуний
манфаатларини давлат томонидан тегишли равишда кафолатланишини,
шунингдек, ҳимоя қилинишини таъминлаш;
– қўшимча иш жойлари яратилишига, меҳнат шароитлари яхшиланишига
кўмаклашиш.
Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат Кодексига мувофиқ, мамлакатда
меҳнат соҳасидаги давлат бошқарувини Ўзбекистон Республикаси Бандлик
ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва унинг ҳудудий органлари амалга
оширади. Вазирликнинг аҳоли иш билан бандлигини таъминлашдаги асосий
вазифалари қуйидагилардан иборат:
– меҳнат бозорини шакллантириш, меҳнатга лаёқатли аҳоли, айниқса,
ёшларнинг иш билан бандлигини таъминлаш бўйича фаол сиёсат олиб бориш;
– меҳнат ресурслари баланслари асосида иш жойлари ташкил этиш ҳамда
кадрларни тайёрлаш бўйича мақсадли дастурларни ишлаб чиқиш;
– меҳнат муносабатларини тартибга солиш бўйича бозор шароитларига
мувофиқ келадиган чора-тадбирларни ишлаб чиқиш;
– Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги билан биргаликда
меҳнат ресурслари прогноз балансларини ишлаб чиқиш, аҳолининг иш билан
самарали банд бўлишини таъминлаш бўйича чора-тадбирлар комплексини
асослаш;
– миграция жараёнларини таҳлил этиш, ташқи меҳнат миграциясини ҳамда
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида чет эл фуқаролари меҳнат фаолиятини
ташкил этиш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш;
– ишсизлар ва иш билан банд бўлмаган аҳоли ҳисобини олиб бориш;
– касб-ҳунар таълим муассасалари битирувчиларининг иш билан банд-
лигини тадқиқ этиш ва шу асосда таълим муассасаларида ишчи кадрлар ва
мутахассислар касбий тайёргарлиги йўналишларини такомиллаштириш
бўйича таклифлар ишлаб чиқиш;
– ёшлар ҳамда иш билан банд бўлмаган аҳолини касбга йўналтириш
масалалари бўйича социологик тадқиқотлар ўтказишни ташкил этиш;
– манфаатдор вазирлик ва идоралар, жойлардаги давлат ҳокимияти ва
бошқарув органлари билан биргаликда иш жойлари ташкил этиш дастурларини
ишлаб чиқиш ва бу дастурлар амалга оширилишини мувофиқлаштириб
бориш;
– аҳолининг ўз-ўзини иш билан таъминлашини рағбатлантириш ва қўллаб-
қувватлаш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш;
– меҳнат бозори инфратузилмаси амал қилишини такомиллаштиришни
таъминлаш;
83
3.2. Меҳнат бозорининг шаклланиш шарт-шароитлари
– ишсизлар учун ҳақ тўланадиган жамоат ишларини ташкил қилиш;
– ишсизларни ўқитиш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишни ташкил
этиш.
Меҳнат бозорининг шаклланиши учун иқтисодий, ижтимоий ва ҳуқуқий
шарт-шароитлар мажуд бўлиши керак.
Меҳнат бозорининг иқтисодий шарт-шароитлари қуйидагиларга асосла-
нади:
– иқтисодий эркинлик асосида ишлаб чиқариш воситаларига, шу жумладан,
ерга хусусий мулк ҳуқуқи қўйилган иқтисодиётнинг эркинлаштирилиши;
– меҳнат қилиш эркинлиги, яъни ҳар бир шахс учун қаерда, қачон ва қайси
иш билан машғул бўлиш имконияти; меҳнат қилиш эркинлиги, мажбурий
меҳнатнинг тақиқланиши (миллий қонунчиликда белгилаб қўйилган ҳолатлар
истисно қилинган ҳолда);
– тадбикорлик фаолиятининг эркинлиги; бунда ҳар бир шахсга ўз шахсий
бизнесини очиш ёки бошқалар билан биргаликда тадбиркорлик фаолиятини
амалга ошириш имконияти кафолатланган бўлиши керак.
Меҳнат бозорининг ижтимоий шарт-шароитлари жамиятда ижтимоий
тенгсизлик мажудлигини назарда тутади ва меҳнат бозорида рақобатдош
бўлмаганларнинг (хотин-қизлар, ёшлар, ногиронлар, катта ёшдагилар),
шунингдек, ишсизларнинг ижтимоий ҳимоя қилиниши кафолатланишига
йўналтирилган бўлишига асосланади.
Меҳнат бозорининг ҳуқуқий шарт-шароитлари аҳолининг иқтисодий
эркинлиги ва ижтимоий ҳимоя қилинишининг ҳуқуқий асослари ишлаб
чиқилиши ва қабул қилинишига асосланади.
Юқоридагиларга асосланган ҳолда, меҳнат бозори ўзининг субъектлари,
норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари, конъюнктураси ва инфратузилмасини қамраб
олади (3.1-расм).
Меҳнат бозорининг субъектлари ёлланма ходимлар ва уларнинг
ваколатли ташкилотлари (касаба уюшмалари), иш берувчилар ва уларнинг
уюшмалари (Савдо-саноат палатаси) ва давлатдан иборатдир. Субъектлар
ижтимоий меҳнат муносабатларини тартибга солишда ижтимоий шериклар
ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексига мувофиқ, белгиланган
ёшга етган (16 ёш) ҳамда иш берувчи билан меҳнат шартномаси тузган
Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, шунингдек, чет эл фуқаролари ва
фуқаролиги бўлмаган шахслар ёлланма ходимлар сифатида меҳнатга оид
муносабатларнинг субъектлари бўлиши мумкин.
Корхоналардаги касаба уюшмалари ва уларнинг сайлаб қўйиладиган
органлари ёки ходимлар томонидан сайланадиган бошқа органлар ходимлар
манфаатларини ифода этиши ва ҳимоя қилиши мумкин.
III боб. Меҳнат бозори: моҳияти, шаклланиши ва ривожланиши
84
Қуйидагилар иш берувчи бўла оладилар:
1) корхоналар, шу жумладан, уларнинг алоҳида таркибий бўлинмалари ўз
раҳбарлари тимсолида;
2) мулкдорнинг ўзи айни бир вақтда раҳбар бўлган хусусий корхоналар;
3) ўн саккиз ёшга тўлган айрим шахслар қонун ҳужжатларида назарда
тутилган ҳолларда;
4) Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган
тартибда ходимлар ёллайдиган якка тартибдаги тадбиркорлар.
Иш берувчилар жамоат бирлашмаларига бирлашишга ҳақлидирлар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
