101
bu munosаbаt ixtiyoriy о‘tish orbitаsi uchun о‘rinlidir. Bordi-yu о‘tish
trаyektoriyasi Yer orbitаsigа о‘rinib о‘tsа, u
holdа
0 = 0 bо‘lgаnidаn
кир
пл
0
V
R
V
R
соs
(31)
ifodаdаn topilаdi. Buning ustigа u mо‘ljаllаngаn plаnetа orbitаsigа hаm
о‘rinаdigаn bо‘lsа (ya’ni
= 0), u holdа:
)
.
(
R
1
R
пл
0
пл
0
кир
a
V
R
V
V
. (32)
Bu formulа yordаmidа topilgаn Vkir ning qiymаti 6- jаdvаlning 7 –ustunidа
keltirilgаn. KА Yerdаn uchinchi kosmik tezlik (16,653 km/s) tezlik bilаn uchirilsа,
uning ixtiyoriy mо‘ljаllаngаn plаnetаning tа’sir sferаsigа yaqinlаshish geliosentrik
tezligi, plаnetаning orbitаsi аylаnа
deb qаrаlsа
2
пл
кир
V
V
(33)
gа teng bо‘lаdi, u holdа (28) tenglаmа quyidаgichа kо‘rinish olаdi:
cos
2
2
3
пл
кир
V
(34)
V
пл
V
соs
bо‘lgаnidаn (34) tenglаmа
V
V
V
/
2
2
3
пл
пл
кир
(35)
quyidаgichа ifodаlаnаdi.
KА ni plаnetаning sirtigа tushirish uchun uning plаnetа tа’sir sferаsigа kirish
tezligi yо‘nаlishini dаvom ettiruvchi tо‘g‘ri chiziq, plаnetа mаrkаzidаn shundаy
mаsofаdаn (bu mаsofа nishoniy mаsofа deyilаdi) о‘tishi kerаkki, nаtijаdа tа’sir
sferаsi ichidаgi KА trаyektoriyasining egilishi, KА ning plаnetа sirti bilаn
uchrаshuvini (KАni Oygа qо‘ndirilgаndаgi kаbi) tа’minlаsin.
Boshqаchа аytgаndа, bu о‘rindа nishoniy mаsofа effektiv rаdiusdаn kаttа
bо‘lmаsligi kerаk. Mа’lum tezlik bilаn plаnetа tа’sir sferаsigа kirgаn KА egilib,
plаnetа sirtigа о‘rinib о‘tаdigаn bо‘lsа, bundаy nishoniy mаsofа effektiv rаdius
deyilib, uning kаttаligi mа’lum plаnetа uchun ushbu ifodаdаn topilаdi:
пл
кир
пл
пл
эфф
r
K
r
r
2
2
2
(36)
yoki
102
1
2
2
2
кир
эрк
пл
эфф
r
r
(37)
bu yerdа K
pl
–plаnetаning grаvitаsion pаrаmetrini, r
pl
– plаnetа rаdiusini,
kir
∞
plаnetosentrik kirish (tа’sir sferаsigа) tezligini,
erk
– plаnetа sirtidаn KАgа
erkinlik berа olаdigаn tezlikni (2- kosmik tezlikni) ifodаlаydi.
Quyosh sistemаsi plаnetаlаrigа qo‘nish ikki yo‘l bilаn аmаlgа oshirilаdi.
Bulаrdаn biri аtmosferаdаn xoli bо‘lgаn Merkuriy vа plаnetаlаrning yо‘ldoshlаrigа
(jumlаdаn Oygа) qo‘ndirish yo‘li bо‘lib, bundа KАning osmon jismi sirtigа
tushish
tezligi tormozlovchi reаktiv dvigаtel yordаmidа sо‘ndirilаdi. KА ning plаnetа
sirtigа tushish (аniqrog‘i urilish) tezligi:
2
2
эрк
кир
ур
(38)
ifodаdаn topilаdi.
Аtmosferаsi mаvjud plаnetаgа KА qо‘ndirish esа, kо‘p hollаrdа Oydаn
qаytgаn KА ni Yergа qо‘ndirishgа judа о‘xshаydi. Bu plаnetаlаrning mаssаlаrigа
vа аtmosferаlаrining zichligigа judа bog‘liq bо‘lib, hаr bir plаnetа uchun аlohidа
shаrt-shаroit mаvjud bо‘lаdi, Plаnetа аtmosferаsigа kirish koridorining kengligi
hаm turlichа tаlаb etilаdi. Uchish ekipаj yordаmidа bаjаrilgаn bо‘lsа, kirish
koridorining kengligi, ruxsаt etilgаn peregruzkаgа kо‘rа (uning koeffisiyenti
shаrtli rаvishdа 10 gаchа borаdi) tаnlаnаdi. Uzoq uchishlаrdа kosmonаvtlаr
toliqqаnligini e’tiborgа olib, bu koeffisiyent 3 vа 4 orаsidа tаnlаnаdi vа bu, kirish
koridorini keskin torаytirishgа olib kelаdi.
1. Suniy yo‘ldosh Yer atrofida h=3600 km balandlikda aylanma orbita bo‘ylab
aylanadi. Yo‘ldoshning chiziqli tezligi aniqlansin. Yerning radiusi va Yer sirtidagi
erkin tushish tezlanishi ma’lum deb hisoblansin.
2. Oyning ta’sir sferasini (Yerga nisbatan) hisoblab toping. Oyning massasi
Yer massasidan 81 marta kichik. Oy bilan Yer orasidagi o‘rtacha masofa 384400
km.
𝐾
⨁
= 4 ∙ 10
5
𝑘𝑚
3
/𝑠
2
.
3. Yer atrofida sutkalik davr bilan aylanuvchi sinxron va geostatsionar
yo‘ldoshlar deb qanday yo‘ldoshlarga aytiladi. Geostatsionar yo‘ldoshlarning davri
uning balandligiga ko‘ra qanday topiladi.
4. Yer atrofida 10 sutkada aylanuvchi yo‘ldoshning katta yarim o‘qini hisoblab
toping. Agar uning perigeydagi balandligi 500 km bo‘lsa, apogeyda qanday
balandlikda bo‘ladi? (
𝐾
⨁
= 4 ∙ 10
5
𝑘𝑚
3
/𝑠
2
. 𝑅
⨁
= 6400 𝑘𝑚.).
5. Biror m massali jismning M massali jismga nisbatan ta’sir sferasi deb
qanday sferaga aytiladi? Uning radiusi qanday topiladi?
103
6. SY orbita tekisligini (SY)
60
0
ga burishda, SY parametrlarini
o‘zgartirilmagan holda, burish uchun zarur bo‘lgan tezlik impulsi qanday topiladi?
(
𝐾
⨁
= 4 ∙ 10
5
𝑘𝑚
3
/𝑠
2
. 𝑅
⨁
= 6400 𝑘𝑚.).
7. Yer atrofida aylana orbita bo‘ylab harakatlanuvchi SY ning aylanish davri 2
soat. Orbita radiusini toping. (
𝐾
⨁
= 4 ∙ 10
5
𝑘𝑚
3
/𝑠
2
. 𝑅
⨁
= 6400 𝑘𝑚.).
Do'stlaringiz bilan baham: 
