1-Маъруза: Кириш

Ўриндошлик усули - ўлчов билан таққослаш усулининг тури 
ҳисобланиб, ўлчанаѐтган катталикнинг ўлчов орқали яратилган маълум 
қийматли катталик билан ўрин алмашишига асосланган. 
4.-расм. Ўриндошлик ўлчаш усули 
Мисол, ўлчанадиган масса билан тарози тошини бир паллага галма-
гал қўйиб ўлчаш ѐки қаршиликлар магазиги ѐрдамида текширилаѐтган 
резисторнинг қаршилигини топиш (4- расм). 
Бунда "К"ни иккала холзтда (1,2) қўйганда α
1
= α
2
шарт бажарилиши 
керак. 
I
1
= U/R
o
→ α
1
I
2
=U/R
к
→ α
2
Мос келиш усули - ўлчов билан таққослаш усулининг тури. 
Ўлчанаѐтган катталик билан ўлчов орқали яратилган катталикнинг 
айирмасини шкаладаги белгилар ѐки даврий сигналларни мос келтириш 
орқали ўтказиладиган ўлчаш. Масалан, калибр ѐрдамида вал диаметрини 
мослаш. 
Ҳар бир танланган усул ўз усулиятига, яъни ўлчашни бажариш 
усулиятига эга бўлиши лозим. Ўлчашни бажариш усулияти деганда, 
маълум усул бўйича ўлчаш натижаларини олиш учун белгиланган тадбир, 
қоида ва шароитлар тушунилади. 
Ўлчаш воситалари ва уларнинг турлари. Маълумки, ўлчашни 
бирор бир воситасиз бажариб бўлмайди. 
Ўлчаш воситаси деб ўлчашлар учун қўлланиладиган ва 
меьѐрланган метрологик хоссаларга эга бўлган техникавий воситага ѐки 
уларнинг мажмуасига айтилади. 

---

Ўлчаш воситаларининг турлари хилма-хил. Улар содда ѐки 
мураккаб, аниқиги катта ѐки кичик бўлиши мумкин. Ўлчаш воситалари 
меьѐрланган метрологик хоссаларга эга бўлишлари лозим ва бу метрологик 
хоссалар даврий равишда текширилиб турилади. Ўлчаш амалида 
ўлчанаѐттан катталикнинг қиймати тўғри аниқланиши айнан мана шу ўлчов 
воситасининг тўғри танланишига ва ишлашига боғлиқ. 
Ўлчаш воситаларининг намоѐндалари сифатида қуйидагиларни 
келтиришимиз мумкин: 
- 
ўлчовлар; 
- 
ўлчаш асбоблари; 
- 
ўлчаш узгарткичларй; 
- 
ўлчаш курилмалари; 
- 
ўлчаш тизимлари. 
Улчовлар кенг таркалган ўлчаш воситаларидан хилсобланади.