Мм "укув кулланма"



Download 1,38 Mb.
Pdf ko'rish
bet49/54
Sana25.02.2022
Hajmi1,38 Mb.
#286821
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54
Bog'liq
Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik (A.Habibullayev)

Саволлар 
*
Фольклор 
матншунослигининг 
ҳозирги 
талаблар 
даражасида адо этилган илк намунаси деб қайси ѐдгорликни 
кўрсатиш мумкин? 
*
Қиссахонларнинг маълум асарни ўзича қайта ишлашида 
қанчалар ўзгаришлар киритишга ҳаққи бор? 
*
Ҳозирги замон фольклор матншунослигининг аҳволини 
қандай тасаввур қиласиз? 
*
Қуйидаги таянч сўз ва ибораларни изоҳланг: <миф ва 
афсоналар, қиссалар, халқ китоблари, достонлар > 
*** 
ЎН ТЎРТИНЧИ МАВУ 
Босма нашрларнинг пайдо бўлиши 
 
Адабиѐт: Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. 
Соч. т. 2, ч. 1. М., 1963; Бетгер Е.К. Из истории книжного дела в 
Узбекистане. Известия АН УзССР, 1951, № 2; Чабров Г.Н. Из истории 
полиграфии и издательства литературы на местных языках 
дореволюционного Туркестана (1868-1817 гг. ) Труды САГУ им. 
Ленина вып. 57. кн. 7 стр. 9—80; Р. Маҳмудова. Ўзбекистондаги 
тошбосма матбааларида Навоий асарларининг нашр этилиши 
тарихидан. Адабий мерос т. 1 Тошкент, «Фан», 1968, 98-бет; 
Дарснинг мазмуни: Ўлкамизда босмахоналарнинг юзага 
келиши ва матншунослик равнақи. 
*** 
Айрим маълумотларга қараганда қоғозли китоблар 650 
йиллардаѐқ юзага кела бошлаган. Бутун ўрта асрлар давомида 
китоблар қўлѐзма шаклда кўпайтириб келинди. 1798 йилда 
Германияда литографик босма усули ихтиро қилинди. Бу усул 
тезлик билан Европанинг бошқа мамлакатларига ѐйилди. 1816 
йилдан Петербургда босма китоблар чиқа бошлади. 
Бу босмахоналарда Кавказ, Франция, Германиядан 
келтирилган махсус (қалинлиги 8-14 сантиметрлик) ясси тошлар 
сиртига махсус бўѐқ, литография қалами ѐки қалин туш билан 
www.ziyouz.com kutubxonasi


120 
матн ва тасвирлар туширилган. Кимѐвий эритма ѐрдамида 
ишлов берилган. Кейин литография бўѐғи билан нусха 
кўпайтирилган. 
1865 йил Тошкентда Туркистон Ҳарбий Округи штабининг 
босмахонаси ташкил қилинди. Бу йили босмахона Н.А. 
Северцовнинг «Чу ва Норин тазмалари этагидаги тоғли ўлка 
тўғрисида лавҳалар» деган русча китобини нашр этди. Ўзбек 
тилидаги биринчи босма нашр Шоҳимардон Иброҳимовнинг 
1871 йилда Хивада босилган календари бўлди. Унгача, 
Қозондан, Қиримдан, Туркиядан туркий тилда босилган 
тошбосма китоблар келиб турган. Шу тарзда Туркистоннинг бир 
қанча шаҳарларда ҳам шу усул билан китоб босиш йўлга 
қўйилди: 
Отажон Абдалов—Хива 
Семѐн Лахтин—Тошкент 
F. 
Ҳ. 
Орифжонов—Тошкент 
(Fуломия, 
Fуломий 
матбааси—1898-1900) 
Ильин матбааси—Тошкент 
Яковлев Г. Я.—Тошкент 
Порцов О. А.—Тошкент, 1888 
Полторанова—Самарқанд, 1894 
Барановский—Бухоро, Когон, 1901 
Калачов—Андижон, 1904 
Минаков—Қўқон, 1904 
Исохонтўра Жунайдуллахўжаев (Ибрат) (1862—1937)—
Тўрақўрғон - 1904 
Матбааи исҳоқия—Тўрақўрғон, 1904. 
Бу босмахоналарда турли мавзудаги материаллар билан 
бир қаторда ўзбек, форс, араб мумтоз адабиѐти намуналари ва 
уларнинг таржималари ҳам нашр этила бошлади. Бу ҳол 
маънавий меросимизни кенг халқ оммаси орасида кўплаб 
тарқалиши билан бир қаторда ижод аҳли зиммасига уларнинг 
матнини синчиклаб саралаш, матншунослик изланишлари олиб 
бориш масъулиятини ҳам юклади.
Тошбосма нашрлар аҳолининг кенг қатламлари эҳтиѐжини 
қондириш учун, биринчи навбатда зарур ҳисобланган диний 
www.ziyouz.com kutubxonasi


121 
китобларни, мадраса ва мактаблар учун зарур ҳисобланган 
асарларни чоп этди. Чунончи, 
*** 
«Бидон» деган китобча—араб тили сарфига оид, арабча 
мисоллар билан тожик тилида ѐзилган (бошланғич маълумот 
учун мўлжалланган).
«Аввали илм»—тожикча китобча, диний масалалар бўйича 
савол-жавоб тарзида ѐзилган. 
«Муиззий», «Занжоний»— араб тили сарфига оид, араб 
тилида ѐзилган. 
«Авомил»— араб тили наҳвига оид, араб тилида ѐзилган, 
жумлама-жумла тожикча таржимаси билан берилган. 
«Кофия»—араб тилининг наҳви кенгроқ баѐн қилинган. 
Етти бобга бўлинган. 
«Шарҳи мулло»—«Кофия»нинг шарҳи, Жомий асари. 
«Шамсия»—мантиққа оид китобча. Нажмиддин Умар 
Қазвиний (13-аср) асари, 
«Ҳошия»— мантиққа оид «Шамсия»нинг шарҳи, Аллома 
Қутбий асари. 
«Ақоиди насафий»—илми каломга оид китобча, Аллома 
Тафтазонийнинг асари*. 
«Таҳзиб»—мантиқ ва илми каломга оид китоб. 
«Ҳикмат ул-айн»—ҳикмати табиий ва илоҳийга оид китоб. 
«Мулло Жалол»—илми каломга оид китоб (мадраса 
илмини олишда якунловчи курс бўлиб хизмат қилган). 
*** 
Баѐзлар. Биргина шоир Хислатнинг ўзи олтита баѐз 
тайѐрлаб чоп эттирган:
«Ҳадяи Хислат» 1910 
«Баѐзи янги»1911 
«Баѐз» 1911 
«Армуғони Хислат» 1912 
«Савғоти Хислат» 1912—1914 
«Туҳфаи Хислат» 1914—1915.
Бундан ташқари ўнлаб баѐзлар нашр қилинди: 
«Баѐзи Ҳазаний» 1910, 1911, 1913. 
www.ziyouz.com kutubxonasi


122 
«Баѐз» маа «Гулшани асрор» –Т., 1913. 
«Маҳбуб ул-маҳбуб» 
«Туҳфаи Шавкат» 1913 
«Савғоти Шавкат» 1914 
Бундай баѐзлар ўнлаб шоирларнинг шеърларини ўз ичига 
олган. Уларнинг матнини, асосан, шоирлар ўз даврида мавжуд 
қўлѐзмалардан олиб ўз нашрларига киритганлар. 
Мумтоз адабиѐтимизнинг намояндалари ижодидан довруғ 
таратган асарлар бирма-бир босма нашр сифатида тарқай 
бошлади. Улар орасида Навоий «Хамса»си (Хива, 1879), девони 
(–Т., 1888), Сўфи Оллоѐрнинг «Сабот ул-ожизин», Аҳмад 
Яссавийнинг «Девони ҳикмат»и (Қозон, 1896), «Баҳори дониш» 
китоби ва ҳ.к. Бу нашрлар учун нусхалар танлаб уларни нашрга 
тайѐрлаш чоғида олиб борилган ишлар—матншунослик 
изланишлари ўша давр замонасининг талабларига яраша бўлиб 
келган ва ХХ аср замонавий матншунослик илми талабларига 
ўсиб ўтишда бир босқич вазифасини бажарган. 
Босма нашр учун нусхаларни танлаш, уларни саралаш ва 
ниҳоят босма нашрни юзага келтириш ишлари такомиллаша 
бориб, ҳозирги замон матншунослигининг юзага келишига 
замин тайѐрлади. 
*** 

Download 1,38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish