Туркий халқларнинг отларга бўлган эxтиёжи, эxтироми асрлар бўйи давом этган ва xонузгача
мавжуд, десак сира муболаға бўлмайди. Халқимиз xайвонлар туркуми билан ҳисобланадиган мучал
йилларидаги от йилини, одатда, қутли-баракали, деб ҳисоблайдилар. От бошига урушни катта гуноx
санайдилар. Фарзандларини кўпинча тойга ўхшатадилар. Ўзбек халқи ўтмишда қизлар учун
xалгинчак учиши расм бўлса, ўғил болалар учун тол химичлардан от қилиб миниш одати бўлган.
Суннат тўйга тўй боланинг яқинлари той олиб келишган. От туркий халқлар учун xайвонлар
дурдонаси, гўзаллик, оилада қут-барака нишони, йигит- қизларнинг фахри бўлган. Ғолиб шоxлар
мағлуб шаҳарларга оқ отда савлат тўкиб, кириб борганлар. От ардоғи халқимиз маънавияти,
хусусан, ижодида жуда муҳим ўрин тутади. Қўшиқларда қиз боланинг балоғати, тойнинг от
бўлишига қиёсланади:
Тоғда тойчоқ кишнайди,
От бўлдим деб, ёр-ёр.
Уйда келин йиғлайди,
Ёт бўлдим, деб ёр-ёр.
От ҳамиши ўзбекнинг энг яқин дўсти, биродари бўлган. У йигитни жангу-жадаллардан эсон-омон
олиб чиққан, узоқ манзилларга бехато етказган. От xақида ўзбек фольклорида кўплаб образлар
яратилган. Масалан халқ термаларига бир эътибор берингга! Гўрўғли туркумида, умуман,
мақтов-таъриф термаларидаги бош образлардан бири Ғирот образидир. Гўрўғли умр бўйи
халқига ўз оти билан хизмат қилади. Гўрўғли тенгсиз куч-қудратига қарамай, дунёдан бефарзанд
ўтади ва бу у xақдаги эпик биографик термаларнинг лирик якунидир. Шунинг учун “Кунларим”
термасининг поэтик хулосасида Гўрўғлининг фарзандсизлиги олдида унинг барча қаxрамонликлари-
ю Юнус, Мисқол париларнинг беқиёс сулувликлари бирмунча нурсизланиб қолади. Бу ерда халқ
дунёқараши билан боғлиқ яна бир жиxат бор, яъни халқ инончларига кўра париларга уйланган киши
узоқ яшайди-ю, аммо фарзанд кўрмайди.
Кокилингдан Юнус, Мисқол паризод,
Икковингдан бирор фарзанд суймадим,
Қулоч уриб, қуруқ қолган кунларим.
Бу мисралар қаxрамон фарзандсизлигини далиллайдиган яширин xусни таълил санъатидир. Аммо
бу санъатнинг энг нодир кўриниши қуйидаги мисрададир:
От тиламай, зот тилаган кунларим.
Йигитликда пирлар Гўрўғлидан от тилайсанми ёки зот деганда, у от деб жавоб беради.
Бироқ Гўрўғлининг эл-юрт учун қилган ишлари, қаxрамонликлари унинг номини то қиёмат ўчмас
қилиб сақлайди. Шунинг учун эпик қаxрамоннинг:
Отим ўчмас, билмайдилар зотимни,
То қиёмат ўчирмаслар отимни, –
дейишида улкан фахр ва чуқур армон бор. Кўпгина халқлар фольклорида йирик эпик
асарларнинг бош қаxрамонлари доимо ўзи каби қудратли отга эга бўладилар. Умуман,
инсоният тарихида от жуда муҳим роль ўйнаган. От образининг ўзбек фольклоридаги тарихий
асослари жуда қадимга бориб тақалишини X.Зарифов фактик далиллар билан исботлаб берган
эди. “От тарихи, – деб ёзади В.Ковалевская, – олтмиш миллион йил
аввалги даврларга боғланади …”. От фақат уй жонивори бўлмай, қа-димги даврлардан
бошлаб ХХ асрнинг бошларига қадар жангларда xал қилувчи кучлардан бири ҳисобланган.
Бизнингча, от таърифига бағиш-ланган барча халқ ижоди намуналари уларнинг ана шу
жанглардаги иштироки туфайли яратилган. Ўзбек фольклорида отларнинг юлдузларни кўзлаши,
Do'stlaringiz bilan baham: