Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

ABU BAKR DAVRLARIDAGI FUTUXOTLAR 

 

Arab yarim orolida yangidan tashkil topgan Islomiy ta’limot Hukmronligi ostida 

yashovchi davlatni ikki tomondan o‘sha davrlarda eng madaniylashgan va taraqqiy 

topgan Eron va Rum davlatlari o‘rab olgan edi. 

Miloddan 753 yil avval tashkil topgan, dunyoning eng kuchli va taraqqiy topgan 

davlatining poytaxti avvalda Rum shahri bo‘lgandi. Konstantin tomonidan 330 yidda 

Konstantinopol shahri bino etilgach, poytaxti mazkur shaharga ko‘chirilgandi. Oradan bir 

necha asrlar kechgach, Rum saltanati (imperiyasi) sharqiy va g‘arbiy saltanatlarga 

bo‘linib ketgandi. G’arbiy Rum saltanatining poytaxti Eski Rum shahrini poytaxt etgan 

g‘arbiy Rum saltanati oz muddat ichida inqirozga uchrab dunyo yuzidan yo‘qoldi. Biroq 

sharqiy Rum saltanati yoki Vizant saltanati deb nomlangan davlat esa milodiyning V 

asriga kelib kuchaydi. Sharqda Dajla daryosiga, g‘arbda Adriat dengaziga, shimolda 

tatar yerlariga, janubda esa Xabashiston mamlakatiga qadar bepoyon yerlarni qanoti 

ostiga oldi. Inchunun, Eron saltanati ham o‘sha davr muqobalasida bepoyon 

mustamlakalarga ega bo‘lgan qudratli davlat hisoblanardi. Rum va Eron saltanatlari 

o‘rtasida eskidan qattiq adovat mavjud edi. Bunga sabab o‘zaro raqobat, yangi 

mustamlakalarni talashuv edi. 

Islom olami zuhur etgan paytga kelib ular o‘rtasidagi adovat juda keskin tus olgan. 

Rum bilan Eron har yer-har yerda o‘zaro urushlarni davom ettirishardi. Erondagi ichki 

kelishmovchiliklar esa davlatning anchagina zaiflashuviga olib keldi. 

Abu Bakr (r. a.) xalifalikka o‘ltirganlaridan so‘ng chet davlatlarga qarshi muxoraba 

etuv niyatida bo‘ldilar. Birinchi maqsad, ezilayotgan mazlumlarni ezuvchi hukmdorlar 

zulmidan ozod etuv bo‘lsa, ikkinchidan, Islom davlati sarhadini kengaytiruv edi. Zotan, 

arab yarim orolida tuzilgan davlat agar o‘z yerlarini chetki mamlakatlarini istilo etish 

hisobiga kengaytirmasa, tabiiyki, quruq sahro bag‘rida tashkil topgan davlat xalqaro 

maydonda taraqqiy etgan qo‘shni davlat bilan raqobatda teng kela olmas edi. Zero, 

yuksak taraqqiy etgan qudratli davlatning qad rostlashi uchun eng avvalo odam va yer 

boyliklari yetarli miqdorda ta’minlangan bo‘lmoqligi zarurdir. Bularsiz xalqaro maydonda 

zo‘rlar bilan bellasha oladigan davlatni barpo qilish o‘yi bir xom xayol bo‘lurdi. Siyosat va 

ijtimoiy sohada faoliyat ko‘rsatib yuksak malaka hosil qilgan Abu Bakr buni juda to‘g‘ri 

baholay olgandilar. Shuning uchun birinchi bo‘lib Eron saltanatiga qarashli bo‘lgan Iroq 

orlariga qo‘shin yuborish taraddudiga tushdilar. Xolid ibni Valid qo‘l ostlarida Iroqga 

qarshi muxoraba olib borish uchun Hijriyning 12 yili (melodiy 663 yil boshlari) 10 ming 

askarni yubordilar. U yerda Musanno ibni Xorisa 8 ming askar bilan kutib turardi. Har 

ikki firqa birga qo‘shilganidan so‘ng Xolid ibni Valid qo‘shin bilan Iroq chegarasidan 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin