Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini

I-BOB. IQTISODIYOTNING RIVOJLANISHIDA TASHQI IQTISODIY 
ALOQALARNING HAMDA XALQARO MOLIYA 
MUNOSABATLARINING ROLI VA AHAMIYATI 
 
1.1. Xalqaro moliya munosabatlari va tashqi iqtisodiy faoliyat muammolari  
XX  asrning  so‘nggi  yillarida  sobiq  Ittifoqning  parchalanishi,  mamlakatlar 
o‘rtasida  iqtisodiy  va  siyosiy  aloqalarning  sifat  jihatdan  yangi  bosqichga  chiqishi, 
milliy xo‘jalik aloqalarining integratsiyalashuvi bilan, globalizatsiya jarayonlarining 
jadallashuvi  yuz  berdi.  Globalizatsiya  natijasida  jahon  xo‘jaligining  tarkibiy 
qismiga  aylanib  borayotgan  mamlaqatlaming  soni  ortib  bormoqda.  Bu  milliy 
darajadagi huquqiy, iqtisodiy hamda texnologik to‘siqlar yo‘qolishiga, uning o‘rniga 
xalqaro  iqtisodiy  xo‘jalikning  umumiy  iqtisodiy  qonuniyatlari  va  xalqaro 
xo‘jalikning funktsional aloqalarini tadbiq etilishiga olib kelmoqda. 
Mamlakatlar  hayotidagi  globalizatsiya  -  iqtisodiy  munosabatlardagi  tovarlar, 
xizmatlar,  kapital  hamda  fond  bozorlaridagi  savdo  va  siyosatga  doir  tartiblarning 
tobora  erkinlashuvi  orqali  namoyon  bo‘lmoqda.  Tashqi  savdo  aloqalari 
erkinlashtirilayotgan mamlakatlar soni yil sayin ortib bormoqda.
4
 
Jahon  iqtisodiy  va  moliyaviy  muhitining  shakllanishiga  ta‘sir  etgan  sezilarli 
o‘zgarishlar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
1) 1957  yili  Londonda  Britaniya  hukumatining  funt  sterling  ustidan  nazorat 
o‘rnatishiga javob tariqasida evrodollar bozorining yuzaga kelishi; 
2) 1958  yilda  dastlab,  "Umumiy  bozor"  deb  atalgan  Yevropa  Iqtisodiy 
Hamkorligi (EIH) - hozirgi Yevropa Ittifoqining (EI) tashkil topishi; 
3) Amerika  korporatsiyalari  xorijiy  faoliyatlarini  kengaytirishga  intilishi 
(1950  yillardan  boshlab).  Jahon  bozorida  Yevropa  va  Yaponiya  korporatsiyalari 
faoliyatining  sezilarli  o‘sishi,  shuningdek,  xalqaro  maydonda  Amerika 
korporatsiyalari bilan ushbu mamlakatlar o‘rtasida raqobatning kuchayishi; 
                                                           
4
 Ataniyazov J.X., Alimardonov E. Xalqaro moliya munosabatlari. Toshkent 2014., Xakimova M., Xujaev X., 
Maxmudov B. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. T .: O‘qituvchi. 1997. 

---

9 
 
 
4) O‘tgan  asrning  60-yillarida  Yaponiya  iqtisodiyotini  tez  sur‘atlar  bilan 
o‘sishi, Uzoq Sharq biznes faoliyatida yangi imkoniyatlarning ortishi; 
5)  1971-1973  yillarda  Brettonvud  tizimini  qo‘llashiga  olib  kelgan  jahon 
moliya  inqirozlari,  valyutaning  belgilangan  kursi  tizimidan,  suzuvchi  valyuta 
kurslariga o‘tish; 
6)  1971-1979  yillardagi  birinchi  va  ikkinchi  neft  inqirozlari  jahon  iqtisodiy 
tizimiga  bosim  o‘tkazishi.  Ushbu  sanalarda  neft  eksport  qiluvchi  mamlakatlar 
tashkiloti (OPEK) neft narxini sezilarli darajada oshirshi; 
7)  Rivojlanayotgan  mamlaqatlaming  1982  yilda  tashqi  qarzlarga  xizmat 
ko‘rsatishi bilan bog‘liq jahon qarzdorlik inqirozining boshlanishi; 
8) 1980 yillarda Yaponiyaning xalqaro moliyaviy kuch va jahon kapitalining 
manbasi sifatida yetakchi mamlakatga aylanishi; 
9) 1987  yilda  ettita  mamlakatning  ("Katta  ettilik")  Parijda  Luvr  bitimini 
imzolashi.  Ular  o‘z  valyuta  kurslarining  dollarga  nisbatan  tor  tebranish  doirasida 
sun‘iy  ravishda  almashtirish  orqali,  kuchsizlanib      borayotgan      dollami      qo‘llab-
quvvatlashni      rejalashtirdilar.      Shuningdek,  ushbu  mamlakatlar  kelishilgan 
iqtisodiy siyosat yuritishni mo‘ljalladilar; 
10)  1987  yilda  EIH  yagona  Yevropa  aktini  qabul  qilish  orqali  1992  yilda 
yaxlit  Yevropa  bozorini  tashkil  qilishni  rejalashtirilishi.  Bunda,  mazkur 
tashkilotning G‘arbiy Yevropa moliyaviy  va iqtisodiy holatiga sezilarli ta‘sir etishi 
kutildi; 
11)  1989-1992 
yillarda 
Sharqiy 
Yevropa 
mamlakatlari 
o‘z 
siyosiy 
yo‘nalishlarini  o‘zgartirishi.  Ulaming  kommunistik  dunyoqarashdan  ko‘p