Ҳисоблаш тизимсининг ахборот асослари

5.2. Ахборотни сақлаш ва узатиш. 
Ахборотни сақлаш ва узатиш босқичида ахборот бир жойдан иккинчи 
жойга ёки бир вақт ичида иккинчисига узатилади. Сақлаш ва узатиш 
жараёнида пайдо бўладиган назарий масалаларнинг бир-бирига яқинлигини 
ҳисобга олиб, бу икки жараён бирлаштирилган. Ахборотни масофага 
узатишда турли физик табиатли каналлар мавжуд (электрик, электромагнит, 
оптик, радио ер йўджлши каналлари). Ахбортни сақлаш учун турли ахборот 
элитувчиларидан (яримўтказгич, магнит оптик) фойдалинилади. 
Ахбортларни йиғиш, узатиш, тўплаш, қайта ишлаш, сақлаш, тақдим 
этиш ва фойдаланиш услублари ва усуллари тизими ахборот технологияси 
деб юритилади. 
Моддий ва ахборот технологиясининг асосий компонентларини 
қиёслаш 3-жадвалда келтирилган. 
3-жадвал 
Маҳсулот ишлаб чиқариш учун технология компонентлари 
Моддий маҳсулот 
Ахборот маҳсулоти 
Хом ашё ва материаллар тайёрлаш 
Маълумотлар 
ёки 
бошланғич 
ахборотни йиғиш 
Моддий маҳсулот ишлаб чиқариш 
Маълумотларни қайта ишлаш ва 
якуний ахборотга эга бўлиш 
Истеъмолчиларга ишлаб чиқарилган 
маҳсулотни сотиш 
Унинг асосида қарор қабул қилиш 
учун якуний ахборотни узатиш 
Ахборотни узатиш жараёнида ахборот манбаси ва қабул 
қилувчиси қатнашади: биринчиси – ахборотни узатади, иккинчиси уни 
қабул қилади. Уларнинг орасида ахборотни узатиш канали – алоқа канали 
ишлайди. 
Алоқа канали – ахборот манбалари қабул қилувчисига узатишни
таъминлайдиган техник қурилмалар мажмуаси. 
Кодлаш қурилмаси (КҚ) – ахборот манбасининг дастлабки
ахборотни узатишга қулай ўзгартурувчи қурилма. 
Декодлаш қурилмаси ДКҚ) –кодланган ахборотни дастлабки
холатига келтириш қурилмаси. 
Узатиш жараёнида ахборот йўқолиш ва бузилиши мумкин.
Телефондаги овознинг бузулиши, телевизордаги тасвирнинг қоронғилаши
ва бузилиши, телеграф узатишдаги хатоликлар ва х.қ. Ахборот алоқа
канали орқали узатганда уни химоя қилиш қурилмалари ишлатилиши
шарт ( 13 – расм.) 
Ахборот узатишдаги асосий муаммо – уни халақитлардан химоя 
қилиш. Ушбу муаммони ечишда Клод Шеннон кибернетигака ката хисса
қўшди, аввало, алоқа каналларида ахборотни узатиш ва кодлаш

---

38 
назариясини яратди, умуман ахборотлар назариясига асос солди. К. 
Шеннон узатиладиган ахборотни усули, алоқа каналларида узатиш тезлиги
ва ахборотнинг бузилиш эхтимоллиги орасидаги боғлиқлиқни аниқ 
далиллади. 
Алоқа 
канали 
13-расм. Ахборотни узатишнинг умумий чизмаси.