Ҳисоблаш тизимсининг ахборот асослари

4.2. Ўлчашнинг асосий турлари. 
Ўлчаш усулларини тўрт хилини кўрсатиб ўтиш мумкин: 
1. Бевосита ўлчашлар. 
2. Биргаликда ўлчашлар. 
3. Билвосита ўлчашлар. 
4. Бир вақтнинг ўзида бир неча катталикларни ўлчашлар. 
 
Бевосита ўлчашлар. Бунда ўлчанаётган катталик қиймати
бевосита тажриба натижасида аниқланади. Аслида айнан шу хили -
хақиқий ўлчаш хисобланади, қолган усуллар эса шу усулларнинг бир 
неча хилини қўллаб амалга оширилади. Бевосита ўлчаш натижасида 
биринчи навбатда ўлчов тизимсининг асосий бирликлари хисобланган ва 
оддий ўлчамга эга бўлган физик катталикларнинг сон қийматлари

---

33 
аниқланади. Бевосита ўлчашлар, уларни ўтказиш учун кўп вақт ва юқори
малака талаб қилмайди.
Биргаликда ёки қўшма ўлчашлар деб, бир вақтнинг ўзида икки 
ёки ундан ортиқ хар хил ўлчамга эга бўлган катталикларни ўлчашларига 
айтилади. Бу хилдаги ўлчашлар тадқиқ қилинаётган тизимнинг
тавсифлайдиган хар хил катталиклар орасидаги боғланишларни аниқлаш 
учун амалга оширилади. Қўшма ўлчашлар илмий тадқиқодларининг
асосини ташкил қилади. Масалан: Яримўтказгичларнинг қаршилигининг
уларнинг температурасига қандай боғланганлигини текшириш. Тадқиқодни
бажариш учун тайёрланган қурилманинг блокли чизмаси 10 – расмда 
келтирилган. 
10- расм. Тадқиқодни ўтказиш учун тайёрланган қурилманинг блокли
чизмаси. 
Бунда қуйидаги боғланиш хосил бўлиши мумкин. 
11- расм. Қаршилик ва температуранинг боғланишини ифодаловчи график. 
Яримўтказгич 
Температурани 
ўлчаш канали 
t
 
Температура 
Қаршиликни 
ўлчаш канали Р 
20 
30 
40 
60 
50 
10 
R[Om] 
t 
[
o
C] 

---

34 
Барча қўрсаткичларнинг бир вақтнинг ўзида аниқлаб борилиши
қўшма ўлчашларнинг мухим жихатидир.