Ўзбекистон республикаси вазирлар махкамаси тошкент ислом университети “фикх, иктисод ва таббиий фанлар” факультети

1-расм. Янгилик киритишлар институционал тузилмасидаги 
хатарли сармоялар. 
Келажакдаги инновацион ташкилотни ривожланиш қонунлари ХХI аср 
иқтисодиёт ҳақида эволюцион – институционал ҳақидаги каби гап юритади. 
Аммо 1990 йиллардаёқ амалда ташкилотларнинг оралиқ шаклларини 
яратишга 30 % америкали ва 25 % японияли фирмалар мурожаат қилганлар. 
Бозор 
рақобат 
муносабатлари 
автоном 
бўлинмалари 
мустақил 
иштирокчиларнинг бирикиш усулларни кўп қиррали ва юқори малакалидир. 
бу шунинг билан изоҳланадики, марказлаштирилган бошқарув ва бозор 
механизми бир бирларини тўладирадилар ва ҳаракатларни бирлаштиришдан 
синергик 
самара 
берадилар. 
Марказлаштирилмаган 
модель 
тор 
ихтисослашишда афзалроқдир, шунинг билан бир вақтда марказлаштирилган 
модель янги бозорлар ва янги соҳаларга киришда катта самара беради. 
Инновацион ташкилотнинг тизим сифатидаги эволюцияси унинг ҳар 
томонлама ривожланишга қобилият билан яқиндан боғлангандир. Худди ҳар 
томонлама ривожланиш фирма ичидаги ва фирмалараро интеграцион 
жараёнларнинг камчиликларини қоплайди. турли туман шахсийлаштирилган 
бозор талабини қаноатлантиришга жавоб сифатида вужудга келган ҳар 
томонлама ривожланиш даставвал товар турлари ва маҳсулотларнинг турли – 
туманлиги самарасиз асосланган. Инновацион ташкилотда ҳар томонлама 
ривожланишга қобилият биринчи навбатда ташкилот ичидаги ўзгаришлар: 
ишлаб чиқариш қувватларидан кўп мақсадли фойдаланиш, ахборотлар, 
билимлар, ноу – хауларни фирма ичида бир ишлаб чиқаришда бошқасига 
узатиш билан боғлиқдир. 
Ташкилотнинг ҳар томнлама ривожланишнинг ҳар хил шаклларига 
қобилияти асосий соҳалар, технологиялар, маҳсулот турлари асосида 
шаклланди. Инновацион ташкилотдаги ҳар томонлама ривожланишнинг 
етакчилари бўлган ҳар хил соҳаларнинг технологиялари ва юқори технологик 
ишлаб чиқаришлар асосларига суянишдан иборатдир. Бундай ёндашиш 

---

40 
маҳсулотнинг рақобатбардошлигини қўллаб – қувватлаш ва янги рақобат 
афзаллигини яратишнинг зарур шарти бўлади. 
Даромадликнинг етарлича меъёрига эга бўлган фирма битта соҳа 
имкониятларидан 
фойдаланишда, 
қоидага 
кўра, 
ҳар 
томонлама 
ривожланишни ўтказмайди. Бунда унинг ўсиш салоҳияти пасая бошлайди. 
Аммо бозорларни тўлдирилиши, ўсиш истиқболларини торайиши ва янги 
технологияларни вужудга келиши сари йирик ташкилотлар соҳаларнинг 
ташқарисига чиқадилар ва инновациялар асосидаги ҳар томонлама 
ривожланган маҳсулотни таклиф қиладилар. Ва бунда корпорациянинг ўзи 
кўпгина бозорлар, кўп илм талаб қиладиган ишлаб чиқаришлар ва 
инновацион оқимлар алоқасининг маркази бўладилар. 
Янги ишлаб чиқаришлар ва янги соҳаларнинг “ўзаги” рақобатли 
тузилмаларни ташкил қилади, илмий – тадқиқот ишламаларига йирик 
инвестицияларни киритади, бунинг натижасида сотишлар ҳажмини 
кўпайишидан иборат бўлади. Ҳар томонлама ривожланиш фирма “ичидан” 
(япон йўли) ёки “ташқари”дан фирмаларни бирлашиши, ютиб юборилиши, 
харид қилиниши натижасида (америкага йўл) бошланиши мумкин. 
Ҳар томонлама ривожланган фирма ҳам бозордаги ўсиш суръатлари ва ҳам 
фирманинг рақобат ўрни бўйича анча орқада қолади. Ҳар томонлама 
ривожланган компаниянинг бозордаги ҳолатига мос келувчи эҳтимол бўлган 
корпоратив стратегия матрицали таҳлил асосида тадқиқот қилинди, бу нарса 
1-жадвалда намойиш қилинмоқда. 

---

41 
1-жадвал