Ingenerlik geodeziyasi


 Chizq o`lchash va qurollari



Download 4,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/124
Sana31.12.2021
Hajmi4,35 Mb.
#270641
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   124
Bog'liq
l9je1MnQXxhVnCFUInhLGUOFN6ZVMPE3tDGD3SOB

3.6.2. Chizq o`lchash va qurollari.  


 
 
 
 
1
1
 
 
O`lchanadigan  chiziq  joyda  chiziq  olish  yo`li  bilan  belgilangach,  turli  chiziq 
o`lchash  qurollari  bilan  uning  gorizontal  qo`yilishi  o`lchanadi.  Chiziq  uzunligini 
bevosita o`lchashda osma asboblar yoki yerda o`lchash qurollari ishlatiladi.  
Chiziq o`lchashda katta aniqlik talab qilinmasa, lenta yoki ruletka ishlatiladi.  
Lentalar: 10815—64 GOST ga ko`ra lentalar 20, 24 va 50 m li bo`ladi. Ular L3—
20 (20 metrli yero`lchash lentasi), L3—24 va L3—50 deb nomlanadi. Lentalar ichida 
L3—20  hammadan  ko`p  ishlatiladi.  Lenta  eni  15—20  mm,  qalinligi  0,4—0,6  mm  li 
po`lat  tunukadan  yasaladi.  20  m  li  lentani  olib  yurishda  uni  diametri  20—25  sm 
bo`lgan temir halqaga o`rab vint bilan mahkamlanadi.  
  
60-rasm. Po`lat lent ava qoziqlar  
61-rasm. Po`lat lenta ilgichlari O`lchashda 
har qaysi lentaning 6 yoki 11 ta sixchasi bo`ladi. Sixcha diametri 5—6 mm, uzunligi 
30—40 sm li temir (yo`g`on sim) bo`lib, u yerga qadaladi-da unga lenta ilinadi (60-
rasm). Lenta uchlari shtrixli va shkalali bo`ladi (61-rasm). Shtrixli lenta ko`proq 
ishlatiladi, uning ikki uchida dasta bo`lib, dastaga mahkamlangan joyi ilgaklik qilib 
ishlangan: ilgakning o`rtasida shtrix chizilgan; lenta uzunligi ikki uchidagi shtrixlar 
orasi hisoblanadi. Lentada metrlar lentaga yopishtirilgan plastinkaga yoziladi. 
Yarim metrlar doira shaklidagi zaklyopka (piston) bilan belgilangan. Destiometrlar 
diametri 1,5 mm li teshiklar bilan belgilanadi, santimetrlar ko`zda chamalab 
olinadi. Chiziq o`lchashda sixcha yerga qadalib, unga lenta ilinadi, keyin chiziq 
yo`nalishi bo`yicha lenta tarang tortilib, ikkinchi uchi ham sixchaga ilinadi.  
Chiziqni aniq o`lchashda shkalali lenta L3Sh ishlatiladi. Bu lentaning ikki 
uchidagi destimetr bo`lagi millimetrdan bo`lingan bo`lib, o`lchanganda sanoq 
millimetr aniqlikda olinadi.  
Ruletka—chiziq  o`lchashda  yordamchi  qurol  sifatida  ishlatiladi.  U  metall  va 
tesma  (materiya)  dan  tayyorlanib,  uzunligi  5,  10  va  20  m  bo`ladi.  Ruletka  maxsus 
g`ilofga o`ralgan holda olib yuriladi.  
  


 
 
 
 
1
1
 
 
Lentani  komparlash.  Geodeziyaning  hamma  ishlarida  ishlatiladigan  asbob 
ishlatishdan  avvaltekshiriladi.  Agar  tuzatish  zarur  bo`lsa,  tuzatiladi,  aks  holda  bu 
kamchilik ishlatishda hisobga olinadi. Lentalar uzunligini tekshirish lentani komparlash 
deyiladi.  Komparlash  maxsus  joyda  (komparatorda)  uzunligi  aniq  ma`lum  bo`lgan 
namunaviy  asbob  (etalon)  uzunligi  bilan  taqqoslanadi.  Komparlash  dala  sharoitida 
o`tkaziladigan bo`lsa, tekis joyda (asfalt ustida) etalon lenta bilan tekshiriladigan lenta 
yonma-yon qo`yilib, ikkalasining 0 shtrixlari to`g`rilanadi, keyin lentalar tarang tortilib, 
ikkinchi  uchlaridagi  farq  millimetr  hisobida  o`lchanadi.  Agar  lentaning  nominal 
uzunligi l
N
, ish lentasining uzunligi l desak, ular o`rtasidagi farq  l quyidagicha bo`ladi:  
l=l—l
N
,                                     (2)  
yoki  
  l=l
N
+ l                                     (3)  
Agar  ish  lentasi  normal  lentadan  (20  mdan)  kata  bo`lsa    l-  musbat,  kichik 
bo`lsa-manfiy bo`ladi.  l-komparlash tuzatmasi deyiladi.  
Lenta  bilan  chiziq  o`lchash.  Belgilangan  chiziq  uzunligini  o`lchashda  lenta 
ketma-ket  bir  nechamarta  qo`yiladi.  Chiziqni  ikki  kishi  o`lchaydi.  Chiziq  uchiga  bir 
sixcha  qadaladi,  ishchi  beshta  sixchani  olib,  V  nuqta  tomon  yuradi  (62-rasm). 
S`yomkachi  lentaning  bir  uchini  qadalgan  sixchaga  ilib,  oyog`i  bilan  lenta  dastasini 
bosadi-da,  ishchini  V  da  o`rnatilgan  vexaga  to`g`rilaydi.  Lenta  AV  stvorida  yotgach, 
ishchi s`yomkachi signali bo`yicha lentani tarang tortib turib, uchiga ikkinchi sixchani 
qadaydi. Keyin lentani sixchadan olib oldinga yuradi. Orqadagi s`yomkachi boshdagi 
sixchani  yerdan  olib,  bir  qo`li  bilan  lenta  dastasidan  ushlab,  ishchi  ketidan  boradi. 
Ikkinchi  sixcha  qadalgan  joyga  kelib,  lentani  sixchaga  iladi,  shu  tartibda  ketma-ket 
lenta qo`yib ishchi qo`lida sixcha qolmaguncha o`lchash davom ettiriladi (62-rasm).  
  

Download 4,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish