Ingenerlik geodeziyasi

3.6.4. Invar sim bilan chiziq o`lchash.  
Chiziq  uzunligini  yuqori  aniqlik  bilan  o`lchashda  65%  temir,  35%  nikeldan 
iborat  qotishmadan  tayyorlangan  24  m  li  sim  ishlatiladi.  Uning  ikki  uchiga 
millimetrlarga  bo`lingan  15  sm  li  metall  yasalma  (shkala)  mahkamlangan  bo`lib, 
simning uchlari ikkita shtativ ustiga qo`yilib, 10 kg yuk bilan tarang tortiladi va shu on 
shtativlar  ustidagi  o`tkir  belgi  bo`yicha  shkalalardan  millimetrning  0,1  bo`lagigacha 
aniqlikda  sanoq  olinadi  (68-rasm).  Olingan  sanoqlar  bo`yicha  chiziq  uzunligi 
aniqlanadi. Invar sim yordamida chiziq 1:1 000 000 aniqlikda o`lchanadi.  

---

 
 
 
 
1
1
 
 
Dlinomer  va  chiziq  o`lchash.  Poligonometriyada  chiziq  uzunligini  o`lchashda 
AD1M  shifrli  dlinomer  (uzunlik  o`lchagich)  ishlatiladi.  U  diametri  0,8  mmli  po`lat 
simdan yasalib, ikki uchiga shkalali disk o`rnatilgan, simning uzunligi 500 m, u diametri 
160 mmli babin, 2 ga o`ralgan (69-rasm). Sim ikki uchidagi shkaladan 5 shtativ ustidagi 
moslama bo`yicha sanoq olinadi.   
 68-rasm. 
Dlinomer va chiziq o`lchash  
  
69-rasm. Dlinomer va chiziq o`lchash sxemasi  
Simning  bir  uchi  uzangiga  o`xshash  moslama  9  ga  mahkamlanadi,  ikkinchi 
uchiga  15  kg  li  yuk  osiladi,  bunda  1:10  000  aniqlik  bilan  o`lchash  mumkin.  1:5000 
aniqlik bilan o`lchash uchun dinamometr ishlatiladi. Shkala qiymata 5 mm bo`lib, sim 
tarang  tortilgach,  ikki  fiksator  va  doiraviy  shkala  bo`yicha  santimetr  va  millimetr 
sanoqlari olinadi. O`lchash va hisoblash invar simidagi kabi bo`ladi.  
VNIMI  zavodi  chiqaradigan  AD-1  m  ishforli  dlinomer  ham  ishlatiladiki,  unda 
chiziq po`lat sim yordamida o`lchanadi.  
Keyingi  davrda  chiziq  uzunligini  o`lchashda  turli  ko`rinishdagi  dalnomerlar 
ishlatila boshlandi. Dalnomer, ularning turi va ishlatilishi bilan taxeometrik s`yomka 
haqidagi ma`ruzalarimizda tanishamiz.