1
0
E vexalarni o`rnatadiki, bu vexalar bir stvorda yotadi. Chiziq olishda vexalarni o`rnatish
tartibi shakllardagi harflar tartibiga mos bo`ladi.
Chiziq tepalik va jarlikdan o`tganda ham yuqoridagi ikki usuldan foydalanib
chiziq olish mumkin.
Tepalik orqali chiziq olish. A va V nuqtalar orasida tepalik bo`lib, nuqtaning biri
ikkinchisidan ko`rinmasin; tepada shu nuqtalar orasida A va V nuqtalardan o`tadigan
stvorda yotuvchi bir necha nuqta belgilash kerak bo`lsin. Bu masala tepalardan yo`l
o`tkazishda ko`p uchraydi. Bunday vaqtda s`yomkachi tepada turib A va V nuqtalar
stvorida yotgan ixtiyoriy S nuqtani belgilaydi; keyin bir ishchini vexa bilan SA yo`nalishi
tomon yuborib, D nuqtaga vexa qo`ydiradi; ikkinchi ishchi SV tomon yurib, s`yomkachi
ko`rsatishi bo`yicha E nuqtaga vexa qo`yadi. Dva E nuqtalarshunday olinadiki, Ddan E,
S va A, E dan esa V, S vaDko`rinsin. Bular shakldagi profilda yaqqol ko`rinib turibdi. S
nuqta taxminiy olinganidan S, D va E lar AV stvorida yotmasligi mumkin. Buni
shaklning b qismida ko`raylik; a, v, s, dva e lar joydagi A, V, S, D va E larning plandagi
proekstiyalari bo`lsin. Agar S nuqta AV stvorida olinmasa, ddan e ga qaraganda s
chetda qoladi. ddagi ishchi ko`rsatishi bo`yicha s`yomkachi s dan s
1
ga o`tadi; s
1
dan a
va v
ga qarab, d va e dagi ishchilar d
1
va e
1
ga o`tkaziladi.
57-rasm. Tepalik orqali chiziq olish
D
1
dan e
1
ga qarab, s`yomkachi s
1
dan s
2
ga ko`chiriladi. Shu ish davom ettirilsa,
oxirida d
n
, s
p
va e
p
nuqtalar chiqadi; s
p
dan qaraganda s
p
d
n
ava s
p
e
p
bstvorlari hosil
bo`ladi. D
n
dan e
p
ga qaraganda d
n
c
n
e
p
stvori hosil bo`ladi, ya`ni d
n
c
n
kesma d
n
c
n
e
p
stvorida va ad
n
s
p
stvorida yotadi; xuddi shunga o`xshash s
p
e
p
kesma ham s
p
e
p
v va
d
n
c
n
e
p
stvorida yotadi. Bu ko`rsatadiki, ad
n
c
n
e
p
v lar, ya`ni ikkinchi so`z bilan aytganda
ADCE va V lar bir stvorda yotadi.
Jarlik orqali chiziq olish. Berilgan A va V nuqtalar orasida jarlik bo`lsa, jarlik
tagida AV stvorida S, E, Dkabi nuqtalaro`rnini aniqlash kerak deylik. Bu masala ko`proq
ko`prik, akveduk kabi inshootlar qurishda uchraydi.
1
0
58-rasm. Jarlik orqali chiziq olish 59-rasm. To`siqni yonlab chiziq olish
Bu yuqoridagi ikki usuldan foydalanib quyidagicha ishlanadi. A
dan V ga qarab
(58-rasm) S vexa o`rnatiladi. Keyin SV stvori orqali D vexa o`rnatiladi. DA orqali E
o`rnatiladi. Qarash chiziqlari strelka bilan ko`rsatilgan.
To`siqni yonlab chiziq olish. Berilgan A va V nuqtalar orasida to`siq (bino,
o`rmon va boshqalar) (59-rasm) bo`lib, A dan V ko`rinmasa AV stvorida to`siqning ikki
yonida yotuvchi M va N nuqtalar o`rnini topish uchun quyidagicha ishlanadi. To`siqni
yonlab, AS chiziq olinadi, V nuqtadan AS ga perpendikulyar VS tushiriladi. Keyin VS=v,
AS=a o`lchanadi. AS chiziqda to`siq chapva o`ng tomonida E va D nuqtalar ixtiyoriy
olinib, E va Ddan AS ga perpendikulyar chiqariladi; AE=e va AD=do`lchanadi, AV
stvorining E va Ddan chiqqan perpendikulyarlar bilan kesishgan nuqtalarini M
vaNdesak to`g`ri burchakli uchburchakliklar AEM va ASV hamda ADN va ASV ning
o`xshashligidan quyidagilarni yozamiz (EM=x
1
;DN=x
2
desak):
х
1
в
yoki
х
1
в е
;
х
2
в
; yoki
х
2
в d
е а
а d а
а
(1)
bo`ladi. Keyin a, v, e va dlarning o`lchangan qiymatlarini o`rinlariga qo`ysak
x
1
,x
2
qiymatlari topiladi. Keyin E dan x
1
ning, Ddan x
2
ning qiymatini perpendikulyarlar
bo`yicha o`lchab qo`ysak AV stvorida yotuvchi to`siqning ikki yonidagi M va N
nuqtalartopiladi.
Joyda perpendikulyar chiqarish va tushirish uchun eker nomli asbobdan
foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: