O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pеdagogika instituti “Pedagogika-psixologiya” kafedrasi

Мактаб психологиниг касбий психогигенаси 
Мактаб психологлари ўз касбларида кўпинча инсонлар ҳаётидаги қийин 
дақиқаларда иш олиб борадилар. Психологга хавотирланиш, қўрқиш, муаммолар, 
афсусланиш, хатолар, кулфатлар билан мурожат қиладилар. Буларга қандай 
муносабатда бўлиш керак? Психолог бундай вақтларда ўзини қандай тутиши керак, 
шахсий муаммолар ва мижозлар муаммолари таъсирига берилмаслик, оптимист 
бўлиш, ички фаол тонусни қандай ушлаб туриш мумкин? 
Тасаввур қилинг: сизнинг олдингизга ўқувчилардан бирининг онаси келиб 
ўзининг шахсий муаммоси - кўп йиллик, бахтсиз, жавобсиз севгиси ҳақида гапириб 
берди. Бу севги унинг ҳаётини барбод қилган. У кўз ёшларини тўкар, тошдек қотиб, 
ҳаётга бефарқлик ҳақида гапирарди. Сизга ҳам (Сиз психолог бўлсангиз-да) руҳан 
қийин: яқин кишингиз уйдан кетиб қолган. Бундай вақтларда сизнинг ҳам яшагингиз 
келмайди, бундай вақтда яна маслаҳат бериш керак. 
Мактабдаги хонанингизда - ўзини ўлдирмоқчи бўлган юқори синф ўқувчиси, 
янги мижоз ўтирибди. Унинг юзлари кўкимтир тамакини биридан - кейин бирини 
чекарди, оиласи, қизи, ўзи ҳақида бафуржа, батафсил гапирмоқда. У сизнинг ёрдам 
беришингизни жуда хоҳлайди. Сиз бор кучингиз ила йигит билан мулоқатга 
киришасиз. У тинчланиб уйига кетади. Сиз ўзингизни жуда чарчаган ҳис қиласиз, 
шахсий ташвишингиз сизга кучли таъсир қилади: уйингизда кўп ойлардан бери 
тузалмас касал, оғир дарддан ўлаётган отангиз ётибди. 
Нима қилиш керак? Бошқа одамларни қўллаб-қувватлаш учун қаердан куч топиш 
мумкин, агар сизнинг ўзингиз ёрдамга муҳтож бўлсангиз?
Аниқ ишлаб чиқилган рецептлар бу ерда йўқ, бўлиши ҳам мумкин эмас. Ҳар бир 
инсон, табиий ҳар бир психолог - бу индивидуалликлардир. Бир инсонни 30 дақиқалик 

---

совуқ душдаги сув ўзига келтириши мумкин, бошқа бировни дераза олдидаги гулнинг 
очилиши ўзига келтириши мумкин.
Маълум бўлишича, мактаб ва амалий психология касбий психологик ҳимоя 
воситаларисиз фаолият кўрсата олмайди.
Саҳнага чиқаётган актёрдай, психолог ҳам ўз ҳиссиётларини ифодалаб, ёмон 
ўйнаш мумкин эмаслигини билиши лозим. Кучли, ҳар доим ёрдамга тайёр, касбий 
формада бўлиши керак.
Бунга қандай эришиш мумкин?
Тажрибали психологлар ўзларини қандай тутадилар?
Бу саволларга психологлар ҳар хил жавоб берадилар.
Ишга кетаётиб, уйимнинг эшигини қулфлаганимда, фикран ўзимга ўзим шундай 
дейман: « Менинг ҳамма муаммоларим уйда. Ишда мен кучли, фаол, яхши кайфиятда 
бўлишим керак».
Мен учун эшикни ёпиш – бу чизиқ. Бу чизиқ ортида - менинг уйдаги муаммоларим. 
Олдинда - менинг ишим, унда шахсий муаммоларимга ўрин йўқ.
(Аёл психолог билан суҳбатдан) 
-Мен касалхонага бораётганимда халат кияман, калитни чўнтагимга соламан...
Мен бу ишларни бажарганимда, бошқача бўлиб қоламан. Мен халат кийиб 
касалхонага бораётганимни англайман.
Икки киши: касал ва мендан мен соғломроқ бўлишим керак. Бу менинг умуман 
соғлиғимни, менда хафалик, афсусланиш, касаллик аломатлари йўқлигини 
билдирмайди. Лекин маълум бўлишича, унга қийин, у менга муҳтож.
Мен мутахассисман, мен соғ бўлишим керак. Шахс сифатида руҳан мен ундан 
кучли бўлишим керак. Бўлмаса, мен халатни киймаслигим керак, ишга бормаслигим 
керак. Тушунасизми?
(Психология фанлари доктори Б. Братусь.)  
Психологнинг институт, мактаб, касалхонадаги фаолияти - бу иш, касб.
Амалиётчи психологлар дуч келган муаммолар умумийдир.
Психологлар касбий психология бўйича яна нималар дейдилар:
- Менда шахсий муаммо пайдо бўлса, ишга шўнғиб кетаман: кўпроқ маслаҳат бераман, 
тренинглар ўтказаман. Бошқаларга ёрдам бериб, ўз касалимни унутаман.
(Эркак – психолог билан суҳбатдан)  
-Агар менда мураккаб ҳаётий вазиятлар бўлса, бўшашимни ва чарчоқни сезсам, 
оғир ҳодисаларни маслаҳат учун олмайман (м: яқин кишининг ўлими, суицид ва 
бошқалар). Руҳан чарчаган вақтимда бундай оғир ҳодисаларни кўтара олмайман. 
Бошқа вақтларда, мен бундай ишларга киришаман, менда ҳаммаси яхши бўлади. Агар 
мен бугун ўзимда етарли куч топа олмасам, мижозни ҳамкасбимга керакли психологик 
ёрдам олиш учун йўллайман.
(Аёл психолог билан суҳбатдан)  
-Психологларга уларда мавжуд муаммолар бўйича мурожаат қилишларини 
кузатиш мумкин. Масалан, 40 ёшли психолог онаси билан яшайди ва ҳиссий онасига 
боғлиқ. Бундай психологга шахсий етуклик ва мустақиллик етишмайдиган мижозлар 
мурожаат қилишади. Психолог бундай мижозга маслаҳат бериб, ўзи ҳам мутахассис 
сифатида ўсади.
(Аёл психолог билан суҳбатдан)