"makroiqtisodiyot"

                                5.Xalqaro savdoning zamonaviy nazariyalari  
1948 yil amerikalik iqtisodchilar P. Samuelson va V.Stolperlar Xeksher-Olin 
kontseptsiyasini takomillashtirishdi. Ularning nazariyasi bo’yicha xalqaro savdo  – 
ishlab  chiqarish  omillari  bilan  ta’minlanganlik  darajasidan  notekislik, 
texnologiyalarining  bir-biriga mosligi, raqobatning rivojlanishi va mahsulotlarning 
harakatchanligi kabi sharoitlarda mamlakatlar o’rtasidagi ishlab chiqarish omillari 
narxlari tenglashadi. 
D. Rikardo modelida ishlab chiqilgan va E. Xeksher, B. Olin, P.Samuelson 
hamda  V.Stolperlar  tomonidan  to’ldirilgan  savdo  kontseptsiyasiga  nafaqat 
mamlakatlar o’rtasidagi o’zaro foydali savdoni yo’lga qo’yish, balki mamlakatlar 
rivojlanishi o’rtasidagi farqlarni kamaytirish vositasi sifatida ham qaraladi 
 Shuningdek  M.Pozner,  GXufbauer  va  R.Vernon  tadqiqotlari  ham  nisbiy 
ustunlik  nazariyasini  yana  bir  bor  tasdiqladi.  Ular  ishchi  kuchi  nisbatan  kimmat 
turadigan  mamlakatlarda  ilg’or  texnologiyaga  asoslangan  mehnattalab  mahsulot 
ishlab  chiqarish  baribir  daromadli  bo’ladi,  degan  xulosaga  kelishdi.  Masalan, 
mehnattalab sintetik gazlamalarni dastlab fakat ilmiy-gexnikaviy salohiyati yuqori 
bo’lgan  mamlakatlardagina  ishlab  chiqarish  mumkin  edi.  So’ngra,  bu 
texnologiyani o’zlashtirilishi va keng yoyilishi tufayli sintetik gazlamalarni ishlab 
chiqarish  ishchi  kuchi  arzon  bo’lgan  rivojlanayotgan  mamlakatlarga  xam  ko’cha 
boshladi.  Buning  natijasida  G’arb  ilmiy-texnikaviy  omil  tufayli  o’zi  ega  bo’lgan 
nisbiy ustunlikni qullay  boshladi. 
M.  Porterga    o’z  tadqiqotlari  natijasida    mamlakat    tarmoqlari  va  firmalarining  
raqobat  ustunligini belgilovchi omillarni ikki guruhga bo’ladi: 
1.Asosiy omillar: 
-zarur  sifatga  ega  va  etarlicha  miqdordagi  ishlab  chiqarish  omillarinig  mavjud 
bo’lishi; 
-mamlakat  ichida  mazkur  tarmoq  mahsulotiga  bo’lgan  talabning  xususiyatlari, 
uning sifat va miqdor xarakteristikalari;  
-mamlakatda ushbu tarmoqqa yo’ldosh va uni ta’minlab turuvchi, jahon bozorida 
raqobatbardosh bo’lgan tarmoqlarning mavjudligi;  
-firmaning strategiyasi, shuningdek ichki bozordagi raqobat xarakteri 
2.Qo’shimcha omillar: 
-tasodifiy hodisalar; 
-tashqi  iqtisodiy  faoliyat  yurituvchi  korxonalarni  qo’llab-quvvatlash  bo’yicha 
hukumat faoliyati. 

---

209 
 
   Mahsulot  eksport  qiluvchi  korxonalarni  qo’llab-quvvatlash,    mamlakat  ichida 
qulay  biznes  muhitini  yaratish,  ishlab  chiqarish  va  bozor  infratuzilmasini 
rivojlantirish, bojxona bojlarining pasaytirilishi, subsidiyalar va imtiyozli kreditlar 
berish,  boshqa    xalqaro  shartnomalar  tuzish  orqali    milliy  korxonalarning  chet 
mamlakatlardagi  faoliyati  uchun  qulay  sharoitlar    yaratish kabi  tadbirlar  ularning 
raqobat ustunliklarini oshirishga xizmat qiladi. 
Xeksher-Olinning  neoklassik  kontsepsiyasi  «Nisbiy  ustunlik»  nazariyasini 
omillar bilan ta’minlanganlik nuqtai nazaridan izohlab berdi. 
Erkin  savdo  yo’lidagi  to’siqlarni  bartaraf  qilish  resurslarni  samarali 
taqsimlanishga  yo’l  ochib,  provardida  barcha  mamlakatlar  uchun  iqtisodiy  yutuq 
olib kelishi savdo nazariyalarida isbotlab berilgan.