"makroiqtisodiyot"

                                            Eksport narxlar indeksi                   Ei 
Savdo sharoiti indeksi = ---------------------------------------- 100  =     ----- 100 
                                         Import narxlar indeksi                      Ii 
 
Indeksning  o’sishi  (masalan,  100  dan  105  gacha)  savdo  sharoitlarining 
yaxshilanayotganligini  ko’rsatadi.  Ya’ni,  ushbu  miqdordagi  importga  hisob-kitob 
qilish uchun undan kam miqdorda eksport talab etiladi.  
Amaliyotda  savdo  sharoiti,  birinchidan,  tovarlar  bahosi  o’zgarishi  hisobiga, 
unga bo’lgan talabning oshishi yoki kamayishiga bog’liq. Ayrim  mahsulot ishlab 
chiqaruvchilar (masalan, neft va neft mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar) narxlarda 
bo’layotgan o’zgarishlarga qaramay, katta yutuqlarga erishadilar.  
Ikkinchidan, savdo sharoiti ishlab chiqaruvchilar yoki etkazib beruvchilarning 
bozorga moslashishiga (egiluvchanligiga) bog’liq bo’ladi.  
Uchinchidan,  savdo  sharoiti  ishlab  chiqarish  sharoitlari  yoki  mahsulotlar 
iste’molidagi o’zgarishlarga qarab o’zgaradi.  
Savdo  sharoiti  indeksi  mamlakatning  xalqaro  savdodagi    holati  to’g’risida 
ma’lumotlar  bersada,  ko’pgina  kamchiliklardan  xoli  emas.  Ularning  eng 
asosiylaridan biri mamlakatda umumiy sharoitni yaxshilasada, sotilgan mahsulotlar 
miqdorini  hisobga  olmaydi.  Boshqacha  aytganda,  savdo  sharoiti  yaxshilanishi  
eksport  hajmi  qisqarishi  va  import  hajmi  oshishiga  olib  keladi.  Bu  esa  to’lov 
balansini yomonlashtiradi. 
A.  Smit  va  D.  Rikardo  nazariyasida  ishlab  chiqarishga  ta’sir  qiladigan  eng 
asosiy  omil  mehnat  hisoblangan.  Mahsulotlar  narxi  esa  ishlab  chiqarish 
xarajatlariga bog’liq. 
Keyingi tadqiqotlar ishlab chiqarishda asosiy omillar sifatida er, kapital kabi 
omillardan  foyda  olish  imkoniyatini  hisobga  olgan.  Agarda,  mehnatning  bozor 

---

207 
 
bahosi ish haqi sifatida gavdalansa, kapitalning bahosi foiz stavkalari ko’rinishida, 
erning bahosi renta miqdorida aniqlangan.