Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 

Зуляров.  "Банк  ,\укук;и’’  укув  кулланма.  “Тошкент  ислом  университети”  -   2001, 

153-154  бетлар

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b)naqd  pul  bilan,  ya’ni  bunda  qarzdor  kreditorga  pulni  naqd 

(«natura»  shaklida)  qo'liga  beradi  (bank  biletlari  va  tangalar  orqali).

v)  qimmatli  qog'ozlar  (chek,  veksel)  va  plastik  kartochkalar  orqali 

amalga  oshiriladi1.

Hisob-kitob  usuli  hisob-kitob  munosabatlari  subyektlarining  statusi 

(maqomi)ga  yoki  to'lov  amalga  oshiriladigan  boshqa  asoslarga  bog'liq.

2-§.  Naqd  pullar  bilan  hisob-kitoblar  qilish

Pul  muomalasi  -   tovarlar  aylanishi,  shuningdek,  notovar  to'lovlar 

va hisob-kitoblarga xizmat ko'rsatuvchi naqd pulli va naqd pulsiz shakldagi 

pullar harakatidir2.  U hamisha tovar aylanishi va tovar bozori shakllanishi 

bilan  bog'liq.  Tovar ayirboshlashda  qiymat  shakllarining  o'rin almashishi, 

ya’ni  tovarning  pulga  aylanishi  va  yangi  tovarlarni  sotib  olish  uchun 

pullardan  keyingi  foydalanish  va  ularning  doimiy  ravishda  harakatda 

bo'lishi  zarurligini  belgilaydi.

Ko'plab  chet  ellik  iqtisodchilar  pul  aylanishini  naqd  pul  va  naqd 

pulsiz  aylanishlarga  bo'lib  o'rganishning  zarurati  yo‘q  deb  hisoblaydilar. 

Buning sababi rivojlangan chet mamlakatlarda hisob-kitoblar asosan naqd 

pulsiz  shaklda  amalga  oshiriladi.  Lekin,  hali  rivojlangan  iqtisodga  ega 

bo'lmasdan turib, biz xorijiy davlatlarning hozirgi hisob-kitoblari mavqeyi 

bilan  o'z  hisob-kitoblar  tizimimizni  tenglashtira  olmaymiz:i.

Naqd  pul  bilan  hisob-kitob  qilish  -   naqd  pul  yordamida  amalga 

oshiriladigan  to'lovlar  yig'indisidir.  Bunda  pul  o'zining  asl  to'lov  va 

muomala  vositasi  funksiyalarini  bajaradi.

Naqd  pul  bilan  amalga  oshiriladigan  hisob-kitoblar  ish  haqi, 

nafaqalar,  mukofotlar,  yakka  tartibdagi  qurilish  uchun  beriladigan 

kreditlar,  sug'urta  to'lovlarini  to'lashda  namoyon  bo'ladi.

Bundan  tashqari  naqd  pul  bilan  hisob-kitob  qilishga:

kommunal  xizmatlar  uchun  to'lovlar;

-  maishiy  xizmatlar  uchun  to'lovlar;

-  sug'urta  tashkilotlariga  paylami  to'lash;

-  soliqning  ba’zi  turlarini  to'lash;

-  bank  kreditini  to'lash;