― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

O‗z mablag‗lari manbasi: 

2. Umumiy kapital 

3. Asosiy (birinchi darajali)  kapital: 

4. 

Ustav kapitali; 

5. 

Emission daromad; 

6. 

Maxsus zaxiralar; 

7. 

Taqsimlanmagan foyda. 

8.  Qo„shimcha (ikkinchi darajali) kapital: 

9. 

Joriy yilning sof foydasi; 

10. 

Qayta baholash zaxirasi; 

11.  Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari; 

12.  SHo‗‗ba korxonalarga qilingan quyilmalar. 

Yuqoridan  ko‗rinib  turibdiki,  tijorat  banklari  regulyativ  kapitali  birinchi  va 

ikkinchi darajali kapitaldan tashkil topadi. Iqtisodiy adabiyotlar, me‘yoriy hujjatlar 

---

18 

 

va  Bazel  andozalariga  ko‗ra  birinchi  darajali  kapital  asosiy  kapital  sifatida  ham 

e‘tirof etiladi.  

 

 

 

 

 

 

Tijorat banklari asosiy (birinchi darajali)  kapitali xalqaro Bazel andozalariga 

asosan  ustav  kapitalining  to‗langan  qismi,    muddatsiz  nekumulyativ  imtiyozli 

aksiyalar,  emission  daromad,  sof  foyda  hisobidan  shakllantirilgan  zaxira 

summalari va o‗tgan yillarning taqsimlanmagan foydasidan tashkil topadi. 

Tijorat  banklari  ikkinchi  darajali  (qo‗shimcha)  kapitali    kreditlardan 

ko‗riladigan zararlarni qoplashga mo‗ljallangan zaxiraning riskka tortilgan aktivlar 

miqdori  1,25  foizidan  oshib  ketmaydigan  qismi,  qayta  baholash  zaxirasi, 

subordinatsiyalashgan  qarz  majburiyatlari  va  konsolidatsiyalashgan  sho‗‗ba 

korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo‗naltirilgan qo‗yilmalarni o‗z ichiga oladi. 

O‗zbekiston tijorat banklari kapitalining tarkibi va uning etarliligiga qo‗yilgan 

talablar  Markaziy  bankning  1998  yil  2  noyabrda  tasdiqlangan  420–sonli  «Tijorat 

banklari kapitalining etarliligiga qo‗yiladigan talablar to‗g‗risida Nizomi» asosida 

tartibga solinadi.  

O‗zbekiston tijorat banklari birinchi darajali kapitali tarkibiga xalqaro Bazel 

andozalaridan  farqli  o‗laroq,    bankning  ustav  kapitalidagi  valyuta  qismiga  teng 

bo‗lgan  valyuta  aktivlarini  qayta  baholanish  hisobiga  tashkil  etilgan  devalvatsiya 

zaxirasi  alohida  manba  sifatida  e‘tirof  etiladi.  SHuningdek,  tijorat  banklarining 

joriy yildagi sof foydasi ikkinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan.  

Mazkur  paragrafning  poyonida  ta‘kidlash  mumkinki,  tijorat  banklari  passiv 

operatsiyalari  natijasida  aktiv  operatsiyalar  uchun  zarur  bo‗lgan  resurslarni 

shakllantiradi,  banklarning  passiv  operatsiyalari  xarajatlarni 

keltirib chiqaradi.  

 

 

uridik  va  jismoniy  shaxslar  pul  mablag‗larini  bank 

xisobvarog‗iga, jamg‗armalar qo‗yishga jalb qilish  bo‗yicha 

passiv operatsiyalar. 

Tijorat  banklari,  boshqa  xo‗jalik  sub‘ektlari  kabi 

o‗zining  xo‗jalik  va  tijorat  faoliyatini  ta‘minlash  uchun 

ma‘lum  miqdorda  pul  mablag‗lariga,  ya‘ni  resurslariga  ega  bo‗lishlari  lozim. 

Iqtisodiyot  rivojlanishining  zamonaviy  talablarida  bank  resurslarini  tashkil  etish 

muammosi  bank  faoliyatini  bir  maromda  olib  borish  uchun  birinchi  darajali 

hisoblanadi. Buni shunday izohlash mumkin, ya‘ni iqtisodiyotning bozor modeliga 

o‗tishi  bilan  bank  ishida  davlat  monopoliyasi  tugatiladi,  ikki  bosqichli  bank 

tizimini shakllanishida bank resurslari xarakteri ijobiy tomonga o‗zgaradi. 

Undan  tashqari, uning aktiv operatsiyalari ob‘ekti orqali aniqlanadigan bank 

faoliyatining ko‗lami, ular joylashtiradigan resurslar hajmi, miqdori, jalb qilingan 

Y