N sh. Abdullayev, M. Z. Komilov, Q. X. Majidov, D. S. Murodov

Paxta chigiti morfologik qismlarining kimyoviy tarkibi,  
% hisobida
Urug‘ va uning 
qismlari
Moyliligi
Oqsil
Kletchatka
Kuldorligi
Urug‘da
22–26
25–30
12–19
4,2–4,5
Mag‘zida
37–40
34–38
1,2–2,1
4,9–5,2
Qobiq qavatida
0,4–0,6
3,4–4,6
39–52
1,2–1,9
1
2 3
4
5
6
b)
a)
8-rasm. Paxta chigitining tuzilishi: 
 a – bo‘ylanma kesmi; b – ko‘ndalang kesimi: 1 – urug‘ qobig‘i; 2 – havo 
qavati; 3 – murtagi; 4 – mag‘iz qatlami; 5 – gossipol bezchalari; 6 – momiq.
Chigit qattiq po‘st, ya’ni sheluxa va mag‘izdan iborat, po‘st bi-
lan mag‘iz orasida havo bo‘shlig‘i bo‘ladi.
Texnik paxta chigitini tashkil etuvchi qismlarini o‘zaro nisba-
ti quyidagicha: mag‘zi 61,0–57,0%; sheluxa (qobig‘i) 39,0–43,0%; 
momig‘i 3–10 %.
Paxta chigiti tarkibidagi gossipol moddasining miqdori paxta 
naviga bog‘liq bolib u mag‘iz miqdorining 0,66–1,44% ini tashkil 
etadi.
Mag‘iz bezchalarida to‘plangan gossipol quyidagi xususiyat-
larga ega:

---

28
1) gossipol bo‘yoq modda bo‘lishi bilan birga, tozalanmagan 
moy, kunjara va shrotning rangi shu moddaga ko‘p darajada 
bog‘liq;
2) gossipol zaharli modda, shuning uchun chigitdan olingan 
mahsulotlarning odam uchun qanchalik sifatli oziq-ovqat (moy) 
va hayvonlar uchun sifatli yem (kunjara, shrot) bo‘la olishi shu 
mahsulotlardagi gossipolning miqdoriga hamda qanday xarakter-
da o‘zgarganligiga bog‘liq;
3) rafinatsiyalanmagan moydagi gossipol moyning pafinatsi-
yalanishiga ta’sir qiladi;
4) gossipol oksidlanishga qarshi xususiyatga ega, tozalan-
magan paxta moyida gossipol bo‘lishi oksidlanish jarayonini 
sekinlashtiradi.
Sanoatda moy olinadigan chigit navlarining ko‘rsatkichlari 
qu yidagi jadvallarda ko‘rsatilgan.
9-jadval