“БАҲолаш иши ва инвестициялар” кафедраси

Инвестиция лойиҳасига таъсир этувчи рисклар 
Юқорида келтирилган таснифлашларга асосланган ҳолда, инвестиция лойиҳасига 
таъсир этувчи рискларнинг қуйидаги гуруҳини келтириш мумкин: 
- лойиха иштирокчилари риски; 
- лойиха смета қийматининг ошиш риски; 
- қурилишни ўз вақтида тугамаслик риски; 
- иш ва объект сифатининг пастлиги риски; 
- конструкцион ва технологик рисклар; 
- ишлаб чиқариш риски; 
- бошқарув риски; 
- сотиш риски; 
- молиявий риск; 
- мамлакат риски; 
- маъмурий риск; 
- ҳуқуқий риск; 
- форс-мажор риски. 
Лойиҳа иштирокчилари риски- бу иштирокчиларнинг лойиҳа фаолияти доирасида ўз 
мажбуриятларини англаган ҳолда ёки мажбурий тарзда бажармаслик риски. Биргина 
лойиҳа иштирокчисининг ўз мажбуриятларини бажармаслиги, бошқа иштирокчиларнинг 
ўз мажбуриятларини бажара олмаслигига олиб келиши, натижада лойиҳа барбод бўлиши 
мумкин. Лойиха иштирокчилари рискига қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин: 
иштирокчиларнинг виждонсизлиги; уларнинг профессионаллик даражасининг пастлиги, 
молиявий ҳолатининг нобарқарорлиги, иштирокчиларни турли рисклардан етарлича 
суғурталанмаганлиги натижасида келиб чиқади. Масалан, лойиҳа смета қийматининг 
ошиш риски қурилиш ташкилотининг виждонсизлиги натижасида рўй бериши мумкин. 
Иш сифатининг пастлиги риски, кўп ҳолларда, танланган пудратчи ва бошқа 
иштирокчиларнинг етарли тажрибага эга эмаслиги билан боғлиқ бўлади. 
Лойиха смета қийматининг ошиш рискигақуйидагилар сабаб бўлиши мумкин: 
лойиҳалаш жараёнидаги хатолар, пудратчиларнинг ресурслардан самарали фойдаланишни 
таъминлай олмаслиги, лойиҳани амалга ошириш шартларини ўзгариши ва бошқалар. 
Қурилишни ўз вақтида тугалланмаслик рискига қуйидагилар таъсир кўрсатади: 
пудратчиларнинг ўз мажбуриятларини бажармасликлари; ташқи шарт-шароитларнинг 
ўзгариши, қурилиш ишлари муддатининг чўзилиб кетиши натижасида қўшимча харажатлар 
келиб чиқиши: кредит бўйича фоизларни ҳисоблаш, нархларнинг инфляция натижасида ўсиши 
оқибатида иш ва материал қийматининг ошиши каби қўшимча харажатларни келтириб 
чиқаради. Бундан ташқари, бу риск натижасида келгусидаги объектга хом ашё етказиб 
берувчилар ва келгусидаги лойиҳа маҳсулоти истеъмолчилари билан шартномавий 
муносабатлар тўхташи мумкин. Капитал қурилиш билан боғлиқ рисклар қуйидаги сабаблардан 
келиб чиқади: 

---

- лойиҳа - смета ҳужжатларидаги хатолар туфайли; 
- мутахассислар малакаси етарли бўлмаганлиги сабабли;
- форс- мажор ҳолатлари; 
- қурилиш материаллар, технологик маҳсулотларнинг сифати пастлиги сабабли; 
- шартнома шартлари бузилиши туфайли; 
- таъминотнинг кечикиши туфайли ва ҳ.к. 
Иш ва объект сифатининг пастлиги рискипудратчилар мажбуриятининг бузилиши, 
лойиҳалаштиришдаги хатолар ва бошқалар натижасида келиб чиқиши мумкин. Объект 
сифатининг пастлиги натижасида лойиҳа бўйича қўшимча инвестицион ҳаражатлар 
қилиниши керак бўлади. Бу ҳаражатлар камчиликларни тузатишга сарфланиши мумкин. 
Агар камчилик сақланиб қоладиган бўлса, лойиҳа маҳсулотини ишлаб чиқаришга 
қўшимча ҳаражатлар қилиш керак бўлади. 
Конструкцион ва технологик риск. Конструкцион риск - бу инвестиция босқичидаёқ 
лойиҳанинг техник амалга ошмаслик рискидир. Бу лойиҳа хужжатларини ишлаб 
чиқувчиларнинг хатолари, бу хужжатларни ишлаб чиқишда зарур бўлган маълумотларни 
етарли ёки аниқ эмаслиги натижасида рўй бериши мумкин. Технологик риск - бу ишлаб 
чиқариш технологияларининг саноат даражасида қўлланилмаслиги натижасида маълум 
техник-иқтисодий параметрлардан объект эксплуатациясидаги чекланишлар риски. Бунга 
эксплуатация ҳаражатларининг ошиши, экологик меъёрларга мос келмаслик кабилар 
таъсир этади.